ओह्...नेपारु ! (मिर्मिरे मासिकको संस्मरण अङ्क वैशाख–जेठ २०६९ मा प्रकाशित) - विजय चालिसे

“ओह्...नेपारु !” साँझपख संयोगले आइपुगिएको एउटा मन्दिरमा भेटिएकी जापानी युवतीको त्यो आश्चर्यमिश्रित अभिव्यक्तिले मलाई सुखद् आश्चर्यमा पारेको थियो । धेरै जापानीहरूका लागि अपरिचित मेरो देश नेपाल, कमसेकम यो केटीका लागि त अपरिचित रहेन छ ! होस्, यो प्रसङ्ग केहीबेर पछिकालागि थाती राखौं । यतिबेला, हामी टोकियोको सुगिनामी–कु भनिने एउटा महानगरभित्रको सहरमा थियौं, एउटा उपनगरमा । काठमाडौंदेखिको लामो पट्यारलाग्दो लगभग दुई दिने यात्रा र त्यस यात्राको थकान मेटिएको थिएन । थकानले नै होला जापान पुगेको भोलिपल्टको पहिलो बिहानी साढे सात बजेसम्मै ओछ्यान मैं थियौं हामी । हुन त त्यताको जीवन शैली नै थियो, राति अबेरसम्म घरबाहिरको रमाइलो भोग्नु र विहान अबेर मात्र उठ्नु ! तर हामी भने त्यो जीवनशैलीबाट अलग थियौं । त्यसमाथि हिजो  नारिताबाट घर आइपुग्दैमा रातको नौ बजिसकेको थियो । खाना खाएर साली गायत्री र छोरी आयुमी घर फर्केपछि बल्ल सुत्ने तर्खरमा लागेका थियौं । त्यसैले रात छिप्पेपछि मात्रै पल्टेका थियौं ओछ्यानमा । लगभग दुई दिन लामो उडान र ट्रान्जिट कुराइको थकान पछि आरामदायी शयनमा प्राप्त निद्राको आनन्द, मजैले निद्रा लाग्नु अस्वाभाविक थिएन ।   आजको दिन थकाइ मार्ने भन्ने भएपछि आलोक अफिस जाने भयो । नित्यकर्म सकेर लक्ष्मी र म चाहिँ चिया नास्तापछि नजिकैको पार्कतिर निस्क्यिौ घुमघाम गर्न, प्रातःभ्रमणमा । मेरा लागि एकदमैं नौलो थियो यो सुगिनामी–कु । बीस वर्षअगाडिको मेरो पहिलो जापान भ्रमणमा परिचित हुन पाएको थिइन म यो सुगिनामी–कुसँग । यही सुगिनामी–कुमा थियो छोरो आलोकको घर । मेरी श्रीमती लक्ष्मीका लागि भने यो अपरिचित थिएन । लक्ष्मी तीन वर्षअघिमात्रै उसकी माहिली बहिनी गायत्रीको निम्तामा जापान पुगेकी थिई । त्यतिबेला ऊ यहीँ बसेकी थिई केही दिन छोरो आलोकसँग । त्यही कारण अहिले लक्ष्मीकै अगुवाइमा घर नजिकैको पार्कतिर लागेको थिएँ म । टोकियोका अरु पार्कभन्दा सानो हो रे यो पार्क । मेरा लागि भने निकै ठूलो र आकर्षक थियो यो । आहा...मेरो काठमाडौंसँग पनि यस्तै यस्तै पार्कहरू भैदिए ...! सहरबीच यस्तै सुन्दर हरियाली, सङ्लो पानी बगिरहेको सहरबीचको खोलो, रंगीविरंगी फूलका बगैँचाहरू, केटाकेटी खेल्ने आकर्षक ठाउँ, शौचालयदेखि सार्वजनिक स्नानकक्षसम्मको व्यवस्था ! आहा यस्तै भइदिए...। म दिउँसै सपना देख्दैथिएँ त्यतिबेला त्यो पार्क देखेर ..! पानीको धारामा समेत सङ्लो सफा पानी देख्न नपाउने मजस्ताको त्यो दिउँसै देखेको सपना साकार हुने कुनै संभावना थिएन सायद् । त्यसैले त्यही कल्पनामा मात्रै भएपनि हराएको थिएँ त्यतिबेला म । हरे, मेरो काठमाडौं, मेरो राजधानी...! पुराना ठूलाठूला चौरसमेत सबै मासेर कङ्गाल बनिरहेको काडमाडौंको टिठलाग्दो मलिन अनुहार आँखामा त्यतिबेला झल्झली आइरहेको थियो । उपत्यकाको सभ्यता हुर्काउने वागमती–विष्णुमती सबै नै ढल बनाएर गौरव मान्ने नेपालको म कथित सभ्य सहरी नागरिककालागि मध्यसहरभित्र बगाइएको त्यो पार्क र पार्कको बीचमा प्रवाहित सफा पानीको खोलोले धिक्कारिरहे जस्तै लागेको थियो मलाई त्यतिबेला ! मनभरि प्रश्न थिए, कसरी जोगाएका होलान, जापानीहरूले टोकियो महानगरकै एउटा नगरबीच बगिरहेको यो सफा खोलोलाई ? मेरो आश्चर्य स्वाभाविक थियो । अहा ! कति सफा पानी । त्यही पानीमा पौडिइरहेका कति सुन्दर रंगबिरंगी माछा, सेता हाँस र बकुलाहरू ! पार्क कतै खाली थिएन, सबै उमेरका मानिसहरू प्रातः भ्रमणको आनन्दमा निमग्न थिए । कतै खोला किनारका फलफूल र हरियालीले भरिपूर्ण पार्कको बीचमा पिङ, झुला र अरु बालमनोरन्जनका सुविधामा रमाइरहेका निर्दोष बालबालिकाहरूको सुन्दर स्वप्नसंसार देखिन्थ्यो ! कतै पार्कको बेन्चीमा आलिङ्गनबद्ध पे्रमीजोडी आ–आफ्ना भविष्यको सुन्दर स्वप्नसंसारमा हराइरहेका देखिन्थे । अनि कतै बृद्ध–बृद्धा र केटाकेटीलाई समूहमा डुलाउन ल्याउने युवायुवतीहरूको झुन्ड देखिन्थ्यो । र, कतै कुकुर डुलाउन आएका तरुना केटा र केटीहरूको हुल ! निकै व्यस्त । आफन्तबाट एक्लिएर वाद्र्धक्यको बोझले थिचिएकाहरूको पीडा साटासाट गरेझैं बात मारिरहेका वृद्धहरूको अर्को टिठलाग्दो जमात । मनमनै लाग्दैथियो, आहा...कतिको सुखदुःखको साक्ष्य रहेछ यो ! साँच्चि नै आकर्षक थियो यो पार्क मेरा लागि, मनै प्रफुल्ल तुल्याइदिने ।   टोकियो सुगिनामी वार्डको ओमिया नगरमा रहेको आलोकको घरैमुनि रहेछ यो मेट्रोपोलिटन वोदाबरी पार्क अर्थात् जापानी भाषाको कोएन । सुन्दरमात्र होइन, स्थानीय बासिन्दको प्रातः तथा सायम्कालीन भ्रमणका कारण अति नै व्यस्त देखिन्थ्यो यो । सुगिनामी बसुन्जेल हाम्रो पनि बिहान बेलुकाको समय बिताउने सुन्दर थलो बनेको थियो यही वोदावरी पार्क । निकै ठूलो भू–भाग समेटेको थियो यसले । जेम्पुकुजिगाना खोलोको किनारैकिनार पस्रिएको यो पार्कले अर्को हरियालीपूर्ण जेम्पुकुजी पार्कयताको ओमियालाई पनि छोएको थियो । त्यता हाचिमानागु मन्दिरलाई स्पर्श गर्दै पस्रिएको थियो यो । साँझ–विहानको जगिङ गर्नेहरू, विहानभर साना शिशुहरूको देखभाल गर्ने किन्डरगार्डेनका आयाहरूको रेखदेखमा पिङ र झुला खेल्दै रमाइरहेका सानासाना नानीहरू ! यी सबैले अरु आकर्षण थपेका थिए पार्कको । पार्कमा चिप्लेटी, पिङ, झुला के मात्र थिएन केटाकेटीका लागि आकर्षक खेलका साधन ? सबै सुविधा उपलब्ध थिए– बस्नका लागि व्यवस्थित बेन्च, खानका लागि सफा पानीको सार्वजनिक धारा र अन्य सुविधाकासाथै शौचनिवृत्तिकालागि सुविधासम्पन्न शौचालय । त्यो देख्दा लाग्थ्यो, तव न सभ्यताको गौरवमा शिर ठाडो पार्नसक्छ जापान ! कहिले आउला हामीले पनि त्यसरी नै गौरव गर्न सक्ने दिन ? हर कुरामा पौरखद्वारा प्रकृतिलाई चुनौती दिन सफल जापानीहरूको यस्तै पौरख र उन्नत सोचको परिणाम पो रहेछ त यो खोलो । पछि यो थाहा पाएपछि मनमनै चकित र नतमस्तक बनेको थिएँ म जापानीहरूको यो क्षमता र सोचप्रति । घरघरबाट नुहाएर, लुगाधोएर ढलमा फालिएको पानीजम्मा गरेपछि राम्ररी प्रशोध गरेर मिसाइएको पो रहेछ त यो खोलामा । त्यसैले खान भने हुँदो रहेनछ यो पानी । जलचरकालागि भने हानिकारक छैन रे । ओहो...सुनेर छक्कै परेको थिएँ । खहरेजस्तै खोलोमा खेर जाने पानी मिसाएर कसरी कलकल बगाएका होलान यी जापानीले ! कति सुन्दर प्रयोग, उपयोग गरेर खेर गएको घरघरको पानी जम्मा गरेर कृत्रिम खोलाको निर्माण गर्ने कति राम्रो तरिका ! केही पर... खोलाको छेउमैें थियो एउटा गहिरो पोखरी । बाक्ला रुखहरूको बीचमा थुपुक्क बसेको त्यो पोखरी निकै सुन्दर देखिन्थ्यो । पोखरीमा ठूलासाना रङ्गीविरङ्गी माछाहरू नाचिरहेका थिए ।  अनि तिनै सुन्दर माछा र तिनको स्वतन्त्र बहावको अवलोकन गर्न तल्लीन थियो किनाराभरि दर्शकको बाक्लो भीड ! थरिथरीका चराचुरुङ्गीको कलरवले सिङ्गो जङ्गल सङ्गीतमय बनिरहेको थियो । ती चराहरूको अध्ययन–अवलोकन गर्ने शोधार्थी र विद्यार्थीहरूको भीड पनि त्यहाँ त्यति नै बाक्लो थियो । भिडियोफिल्म खिच्नेहरू त्यत्तिकै सक्रिय थिए । त्यसैले आफैंमा एउटा अर्को आकर्षण थियो वोदाबरी पार्कको त्यो पोखरी । प्रकृतिप्रेमी जापानी र चराअध्येता विद्यार्थीका साथै सोखिनहरूका लागि स्वर्ग नै लाग्थ्यो त्यो ठाउँ । पार्कको त्यो पोखरी खण्डसँगैको चरा अवलोकन क्षेत्रमा जापानकै सर्वाधिक दुर्लभ चराचुरुङ्गीहरू देखिन्छन् रे । यसैले त चराप्रेमी र तिनको विशेष अध्ययन गर्ने विद्यार्थी र शोधार्थीहरूका लागि अत्यन्त आकर्षणको क्षेत्र बनेको रहेछ यो । त्यसैले पार्कमा आउनेहरूमध्ये नियमित आगन्तुक बाहेकका धेरैजसो यहाँ देखिने दुर्लभ चराहरूको अध्यन गर्न कै लागि आउँदा रहेछन् । यसरी जेनपुकुजी खोलो, वोदाबरी ताल, हरियो घना जङ्गल र सुन्दर फूल, माछा र चराचुरुङ्गीको कलरव अनि तिनैका मुक्त उडानले अत्यन्त आकर्षक बनाएका थिए पार्कलाई । स्थानीय मानिस विशेषगरी टाढा जान नसक्ने केटाकेटी र बुढाबूढीकालागि त समय बिताउने ठाउँ नै यही थियो । हलुका घुमफिर र मनोरन्जनका लागि झनै रुचिकर थियो यो बगैँचा । सुगिनामी बसुन्जेल हाम्रालागि पनि प्रातःभ्रमणको थलो बनेको थियो यो ।जापानी इतिहासको इडोकालमापनि यसको नाम “सुगिनामी” नै थियो रे । सुरुमा भने अलि लामो रहेछ– सुगिनामकी । सुगिनामकी, अर्थात् देवदारु र धुपीका तरुपङ्क्ति ! त्यतिबेला कुनै जमिन्दारको स्वामित्वमा रहेछ यो आजको सुगिनामी क्षेत्र । उनैले आफ्नो जग्गाको सीमानामा छुट्याउन वरिपरि देवदारु र धुपीका रूखहरू रोप्न लगाएछन् । तिनै धुपी र देवदारुका तरुपङ्क्तिबाट प्रचलित भएको रहेछ यो नाउँ ! अहिलेको यो सुगिनामी वार्ड चाहिँ सन् १९४७ मा स्थापना भएको रहेछ । महानगरीय टोकियोको आवासीय सहरका रूपमा परिचित सुगिनामी–कु नाउँको यो सानो इलाकामा मात्रै अहिले लगभग सवा पाँच लाख जापानी र ११ हजार जति विदेशीहरू बस्छन् रे । इडो कालको सुरुदेखि नै अस्तित्वमा रहेको यो सुगिनामी, टोकियोका २३ वटा विशेष वडामध्ये पश्चिमी भेगमा रहेको एउटा शान्त र सुन्दर बस्तीयुक्त वडा थियो । यसको पूर्वतर्फ अर्को प्रसिद्ध सहर थियो– सिबुया । दक्षिण तर्फ थियो, सेतागाया । अनि सुगिनामीको पश्चिम तर्फ मिताका नगर थियो । कान्दा नदी यही सुगिनामी भएर बग्दथ्योे । सुगिनामीे पश्चिमको जेन्पुकुजी पार्क र त्यही पार्कभएर बग्ने जेन्पुकुजी तथा मियोसोजी खोलाले यसको प्राकृतिक छटामा विशेष आकर्षण थपेका थिए । अनि यस वार्डका ज्यान थिए– कन्सर्ट हल, जापान फिल्हार्मोनिक अर्केस्ट्रा, सुगिनामी एनिमेसन म्युजियम, सुगिनामी हिस्टोरिकल म्युजियम, साइन्स म्युजियम, मायोस्योजी मन्दिर, मायोस्योजी पार्क र खोलो, जेन्पुकु टेम्पल पार्क र त्यहाँ अवस्थित टोकियो महिला क्रिस्चियन विश्वविद्यालय अनि ओमिया हाचिमानागु मन्दिर । अरु पनि धेरै थिए दर्शनीय ठाउँहरू !वोदाबरी पार्कको छेवैमा थियो सन् १९९८ मा निर्मित हिस्टोरिकल म्युुजियम । सानो भएर पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण लाग्थे यहाँ सङ्ग्रहित सुगिनामीका प्राग्ऐतिहासिक र पछिल्लो कालखण्ड चिनाउने प्राचिन ऐतिहासिक बस्तुहरू । ती मूलतः यही सुगिनामी नगरको प्राचिन संस्कृति र सभ्यतासँग सम्बन्धित थिए । सुगिनामीको अर्को दर्शनीयस्थल थियो मायोस्योजी मन्दिर ! सन् १३२५ बनेको मूल स्वरूपमा भने थिएन यो । अहिले देखिने यो मन्दिरको पुनःनिर्माण १६४६ मा गरिएको रहेछ । मन्दिर नजिकै बगेको खोलोको किनारामैं थियो मोस्योजी पार्क ! यस्तै अरु पनि नौवटा ठूलासाना पार्क छन् रे यो सुगिनामी उपनगरभित्र । त्यसैले त गौरव गर्छ यो आप्mनो नागर सभ्यतामाथि ! सिंगो टोकियोको तुलनमा त्यति ठूलो थिएन यो वडा  तर यति सानो वडामैं यति धेरै सुन्दर पार्क ! आम्मा...मा...! साँच्चिकै लोभलाग्दो थियो यो पर्यावरणीय व्यवस्था । पैतीस चालीस लाखभन्दा बढी जनसङ्ख्याको बोझ बोकिरहेको मेरो काठमाडौंले आफ्नो नगरकेन्द्रमा एउटै गतिलो पार्क देख्न पाएको छैन । नत निकट भविष्यमा देख्न पाउने सम्भावना नै छ । त्यो सम्झँदा शिर झुकेको थियो मेरो लज्जाले । कति लज्जित र बाउन्ने छु म सुगिनामीको यो वैभवका अगाडि ! यो सानो ठाउँमा ८ वटाभन्दा बढी कलात्मक मन्दिर र आधा दर्जन भन्दा बढी संग्रहालय अनि त्यत्तिकै सङ्ख्यामा सांस्कृतिक केन्द्रहरूको उपस्थिति ! यिनले पनि जापानी सभ्यताको मौन वकालत गरिरहेका थिए । हुन त माल पाएर चाल नपाएकोले मात्र त हो, नत्र के नै पो कमी थियो र हामीसँग पनि ? भएका सभ्यताका मुहान नदीहरूलाई ढलमा परिणत ग¥यौं, पार्कलाई सेना र राजनीतिक दलका गतिविधिको भागबन्डामा चौटालाम्टा बनायौं । सहरलाई फोरहका थुप्रा र बस्तीका नाउँमा गन्दा बस्तीको विकासलाई नै उन्नति ठान्यौं । अनि यसैमा मख्ख छौं हामी, २१ शताब्दीका कथित सभ्य काठमाडौंका सुसंस्कृत नागरिकहरू ! फर्केर फेरि चिया, खानापछि केही बेर आराम गर्दागर्दै चार बजिहाल्यो । बाहिर हलुका पानी परिरहेको थियो पानीकै कारण बाहिर निकै चिसो थियो । तर पनि घुम्नै आएका हामी पानी र चिसोका कारण कोठैमा थुनिएर बस्न सक्दैनथ्यौं । त्यसैले अपराह्न केहीबेर घुम्ने उद्देश्यलिएर निस्कियौं हामी दुई जना अर्थात् लक्ष्मी र म । बाक्लो ज्याकेट, टाउको छोप्ने टोपी, हातमा लामो बिँड भएको ठूलो छाता– साँच्चिकै यात्रु थियौं हामी त्यतिखेर । घरबाट मुख्यसडक निस्कियौं हामी । घर फर्कन सजिलो होस् भनेर संकेतहरू गौर गर्दै थिएँ म । तर सडक चिह्न, घरका साइनबोर्ड, कुनै पनि सङ्केत पाटी बुझिने भाषामा थिएन । कतै देखिँदैनथ्यो मैले बुझ्ने भाषा । सबैतिर जापानी भाषामा लेखिएका सूचनापाटी र नामपाटी । अङ्ग्रेजीका साइनबोर्ड खोज्नु त कालो बादलले ढाकेको आकाशमा तारा खोज्नुजस्तै थियो । जेजति देखिन्थे, सबै जापानी खान्जी भाषामा लेखिएका नाम र सूचनाहरू ! अङ्ग्रेजीमा गरिएका प्रश्न बुझेर जवाफ दिने मानिस समेत हतपत्ति फेला पर्दैनथे । त्यतिबेला भाषाविहीन आदिमयुगको कुनै कालखण्डमा पुगेजस्तै अनुभव गर्दोथिएँ म ! बाहिरको मूल सडक भेटिनेभेटिने बेलामा अङ्ग्रेजीमा लेखिएको एउटा सङ्केतपाटी देखियो बल्लबल्ल । “पोस्ट अफिस” लेखिएको त्यो नामपट् मेरलागि ठूलै खोजी बनेकोथियो त्यतिबेला । मूल सडककै मुखमा थियो त्यो पोस्ट अफिस लेखिएको हुलाक घर । अनि मूल सडकको पारिपटि केहीपर अर्को पनि अङ्ग्रेजीमा लेखिएको सङ्केत पाटी देखियो– फेमिली मार्ट ! यिनै दुई अङ्ग्रेजी सङ्केतपाटीलाई घर फर्कँदा बाटो पहिल्याउने चिनो बनाएर अघि बढ्यौं हामी । अरु भने जता हे¥यो सबै उस्तै । कसरी पत्ता लाउनु जाने ठाउँ र पस्ने मोड ! हामीले यही अलमलमा दश मिनेटजति वायाँ हिँडेपछि सडक पार गर्ने आँट गरेनौं, वायाँतिरै मोडिएको सडकपेटी नछाडिकनै अघि बढ्यौं । मोड पार गरेर उता जाँदा अलमलिएर बाटो भभुलियोभने ? फर्कने बाटो अलमलिएर अन्तै पुगिए के गर्ने ! त्यही डरले आज पहिलो दिन नै यता उता गर्ने आँट गर्न सकेका थिएनौं । आएको सडकपेटी नछाडी जाँदा फर्कन त्यति समस्या हुँदैनथ्यो । त्यसरी अघि बढ्दाबढ्दै केहीबेर हिँडेपछि एउटा कलात्मक प्रवेशद्वार देखियो, अर्को मोडमा । त्यस द्वारले हाम्रो ध्यान खिच्नु स्वाभाविक थियो । समय धेरै थिएन, सिमसिम पानी र घना बादलका कारण अँध्यारो गाढा हुँदै थियो । हाम्रा जिज्ञासु आँखा भने त्यो प्रवेशद्वारभित्र हामीले  अनुमान गरेको मन्दिर वा कुनै दर्शनीय स्मारक नहेरी फर्कन मानिरहेका थिएनन् । आतुर थिए हाम्रा आँखा र मन दुवै ती हेर्नका लागि । त्यसैले अँध्यारो हुनलागे पनि हामी अघि बढ्यौं त्यही प्रवेशद्वार हुँदै । तीन–चार मिनेटजति अघि बढेपछि हामी एउटा ठूलो मन्दिर अगाडि उभिएका थियौं । मन्दिर दर्शनको समय नभएकोले होला, सिङ्गो मन्दिर परिसर सुनसान थियो । एउटा सूचना केन्द्र थियो । सूचना केन्द्रलाई विक्री केन्द्रका रूपमा समेत उपयोग गरिएको देखिन्थ्यो । बाहिरै परिसरमा मन्दिरमा चढाउने बस्तुकासाथै सम्झनाका लागि किनिने उपहार विक्रीका लागि सजाइएका देखिन्थे.। बत्तीको उज्लालोमा पर अर्को कुनोमा पनि त्यस्तै देखिन्थ्यो । पसलमा एउटी जापानी केटी बसेकी थिई । दर्शनार्थ आउने यात्रीको सेवामा बसेकी भीक्षुणीजस्तै लाग्थि त्यो जापानी विक्रेता केटी । झट्ट हेर्दा ऊबाहेक अरु कोही देखिँदैनथे मन्दिर परिसरमा । मन्दिर नजिकै पुगेपछि देखिई प्रार्थनाकक्षअगाडि उभिएर प्रार्थना गरिरहेकी एउटी जापानी युवती ! हामी सूचना केन्द्र र सोभेनियर पसलभन्दाअगाडि त्यही प्रार्थनाकक्षतिर बढ्यौं । हातमा क्यामरा थियो मेरो । बोल्ने बहानामा नै सही, मैले त्यही प्रार्थना गरिरहेकी युवतीलाई हाम्रो तस्बिर खिचिदिन अनुरोध गरेँ । अङ्ग्रेजीमा केही काम चलाउ संवाद गर्दिरहिछ त्यो केटी, त्यसैले सजिलो भयो ।“विल यु प्लिज हेल्प अस टु टेक सम पिक्चर्स ।” मैले अनकनाइ अनकनाइ अनुरोध गरेँ । “ह्वेर आर यु फ्रम ?...तिमी कुन देशबाट ?” मेरो अनुरोधसुन्नासाथ जिज्ञासा प्रकट गरी उसले । “नेपाल....म नेपालबाट ।” मैले दिएको सङ्क्षिप्त उत्तर सुनेर ऊ खुसी भएकी थिइ । “ओह्...नेपारु !” मेरो जवाफ सुन्नासाथ उसको मुखबाट निस्किएको थियो त्यो खुसीमिश्रित उद्गार ! उसको मुखबाट निस्किएको त्यो सुखद्आश्चर्य मिश्रित स्वर सुनेर मेरो खुसी सीमा रहेन । धेरै जापानीहरूका लागि अपरिचित भए पनि कमसेकम यो केटीले त चिनेकी रहिछे मेरो देशलाई, मेरो नेपाललाई ! त्यही सोचेर केही भएपनि नाक फुलाएको थिएँ मैले । उसले नेपाल बारे कहीँ कतै पढेकी र सुनेकी रहिछे संस्कृति विषयको अध्ययन गर्दा ।“नेपाल जाने मन छ । पाइने हो, होइन के थाहा ?” उसको चाहना सुनेँ । नेपालबारे सुनेर उसलाई पनि सकियो भने घुम्न जाने मन छ रे नेपाल ! जापान पुगेपछि कुनै एउटी जापानी नागरिकको मुखबाट मैले सुनेको यो नै पहिलो नेपालबारेको सुन्दर अभिव्यक्ति थियो । नेपालप्रतिको यो पहिलो जापानी अभिव्यक्ति सुनेर साँच्चि नै रमाइलो लागेको थियो । अनि त के थियो, खुसीखुसी खिचिदिई मन्दिरको पृष्ठभूमिमा उभिएका हामी दुईको फोटो । जापानी संस्कृतिको पनि विद्यार्थी रहिछ त्यो युवती । त्यसैले त्यस मन्दिर र मन्दिर दर्शनको परम्पराका बारेमा समेत आफूले जानेका कुराको बेलिबिस्तार लाएर जिज्ञासा मेटाएकी थिइ मेरो । मेरो प्रश्नमा उसले आफ्नो नाम पनि बताएकी थिइ, तर त्यो असजिलो नाम सम्झनै सकिन पछि । त्यतिबेलै कतै टिप्न बिर्सेकोमा अहिले पनि थक्कथक्क लागरिहेको छ । “ओमिया हाचिमानागु स्मारक (इजmष्थब ज्बअजष्mबलनग क्जचष्लभ) हो, यसको नाम ।” यही बताएकी थिइ उसले त्यो मन्दिरको नाम । त्यतिखेर प्रार्थनाकक्ष अगाडि मेरा आँखा जापानी बौद्ध मन्दिरको मुख्य मन्दिरकक्षमा जताततै देखिने शाक्यमुनि बुद्ध वा कुनै अमिताभ बुद्धहरूको भव्य तथा विशाल मूर्तिहरूको खोजीमा यताउता डुलिरहेका थिए । बुद्ध र अमिताभका नभए पनि अरु बौद्ध सन्त वा देवताहरूका मूर्ति त पक्कै होलान् ! यस्तै यस्तै सोच्दै थिएँ म । यसअघि बीस वर्षअगाडि जापान आउँदा घुमिएका नारा, क्योटो र टोकियोकै अरु बौद्ध वा अन्य मन्दिरहरूमा जतातै विशाल विशाल बुद्धका मूर्तिहरू देखेको थिएँ ! त्यसैले ममा यस्ता मन्दिर मूर्ति बेगरका हुँदैनन् भन्ने धारण बन्नु स्वाभाविक थियो ! तर खोइ....यहाँ त त्यस्ता कुनै मूर्ति देखिँदैनन् ! मन्दिरको त्यो मूल प्रार्थना कक्षले मेरोे पूर्वधारणा खण्डित तुल्याइदिएको थियो !“खोइ, बुद्ध वा बोधिसत्वहरूको मूर्ति त कतै देखिँदैन त ?” त्यही पूर्व धारणको जगमा मैले उसँग प्रश्न गरेको थिएँ । “खासमा यो मन्दिर होइन, धार्मिक स्मारक हो । तिमीहरूले बाहिर सडकछेउको ढोका देख्यौ नि, हो यस्तो ढोका भएकाजति सबै स्मारक हुन्, धार्मिक सन्त वा त्यस्तै कसैको अस्तु राखिएका वा कुनै धर्मको सम्झनामा निर्मित धार्मिक आस्थाको केन्द्र ! सुरुमा व्यक्तिगत रहेपनि पछि जनता र समाजको साझा धार्मिक स्थलमा परिणत हुँदै आएका छन् यस्ता स्मारकहरू । योपनि त्यस्तै हो, देवल वा देवमन्दिर होइन । यहाँ मूर्तिको नभएर ऊ त्यो क्रिस्टलको चम्किलो मिनारजस्तो गोलोकार अमूर्त आकृतिको आराधना गरिन्छ । त्यसैलाई ईश्वर मानेर प्रार्थना गर्छाैं हामी ! सबै जापानीहरू यही ज्योतिस्वरूप क्रिस्टल बिम्बका अगाडि नतमस्तक हुन्छन् र शिर झुकाउँदै प्रार्थना गर्छन् । अनि ऊ त्यो अगाडिको दानपात्रमा दानस्वरूप सकेको रकम अर्पण गर्छन् । त्यसपछि फर्कने बेलामा फेरि एकपटक शान्ति कामना गर्दै  झुकेर प्रार्थना गर्छन् ।” लामै बेलीबिस्तार सहित जानकारी दिएकी थिई उसले । बाहिर प्राङ्गणको अर्कोतर्फ पनि सजाएर राखिएका थिए ठूलाठूला मन्त्र लेखिएका कागतका लाल्टिनहरू, मन्त्र लेखिएका पताका, धनुष काँड, डुङ्गा, बहाना र साना साना मुङ्ग्राजस्ता काठका सुन्दर कलात्मक बस्तुहरू ! त्यो, बत्तीले झकिझकाउ उज्यालो परिसरमा यस्तैयस्तै अरु धेरैप्रकारका बस्तुहरू थिए धर्मिक आस्थासँग गाँसिएका चढौती र सम्झनाका कोसेलीहरू । कुनै किनेर त्यहीँ चढाइने चढौतीका लागि प्रयोग हुने बस्तु थिए, कुनै किनेर घरमा सम्झनास्वरूप लैजाने चिनोस्वरूपका कोसेली ! त्यही विक्रीस्थलले सानोतिनो सूचनाकेन्द्रको काम पनि गर्दोरहेछ । त्यो नेपालप्रेमी जापानी केटीबाट जे जति जानकारी पाइयो, त्यसले थप जानकारीको जिज्ञासा जगाउनु स्वाभाविक थियो । तिनै जिज्ञासा समन गर्ने क्रममा मैले सूचना केन्द्रकी त्यो जापानी केटीसँग स्मारक सम्बन्धी अङ्ग्रेजी भाषाको परिचयपुस्तिका मागेको थिएँ । समस्या थियो उही भाषाको । त्यसैले भाषा नबुझेर अलमल्ल परेकी थिई त्यो पसलकी केटी । अनि त्यही हामीलाई जानकारी दिने केटीले खान्जी अर्थात जापानी भाषामैं अनुवाद गरेर मेरो आवश्यकता सुनाइ क्यारे, सुन्नासाथ उसले भित्रपटि फर्केर केही भनी । भित्रपटि अरु बौद्ध भीक्षु पनि रहेछन् । तिनैमध्ये एकजनाले केहीबेर खोजेर एउटा अङ्ग्रेजी परिचय पुस्तिका थमाइदिए । हाचिमानागु मन्दिर बारे बाँकी धेरै जानकारी दिएको त्यही परिचय पुस्तिकाबाट पाएको थिएँ मैले । सन् १०६३ मा निर्माण भएको रहेछ यो टोकियोको सुगिनामी–कु स्थित ओहमिया हाचिमानागु धार्मिक स्मारक । यसको निर्माणभित्रको कथागर्भ पनि निकै लामो रहेछ । करिव साढे नौ सय वर्षजतिअघि हेयान कालमा वादशाह गोरेइजेईले जापानको उत्तरी प्रान्त मात्सुको गभर्नरमा नियुक्त गरेछन् लर्ड मिनामोतो–नो योरियोसीलाई । गभर्नरका रूपमा उनको प्रमुख जिम्मेवारी स्थानीय धार्मिक समुदायका विद्रोही आबे योरितोकीलाई नियन्त्रणमा लिनु रहेछ । त्यो जिम्मेवारी पूरा गर्न जाँदा जुन ३०, १०५१ का दिन उनी यही ओमिया हाचिमानागु मन्दिर रहेको ठाउँमा आइपुगेछन् । यहाँ आइपुग्नासाथ उनले अहिले मन्दिर भएकै ठाउँभन्दा ठीकमाथि आकाशमा बादलका पातला आठवटा चक्का देखेछन् । उनलाई त्यो बादलको आकार उनका स्वर्गीय गुरु हाचिमा ओकामीको आश्रममा राखिएको चिह्नजस्तै लागेछ । पछि विद्रोहीहरूलाई नियन्त्रण गरेर फर्कँदा उनले त्यही ठाउँमा आफ्ना गुरु हाचिमा ओकामीको सम्झनामा बनाएका रहेछन् यो स्मारक । मन्दिर बनेपछि यो ठाउँ पनि ओमिया कै नाउँले चिनिन थालेछ । ओमियाको अर्थ हुँदोरहेछ “विशाल मन्दिर” !त, यसरीे मार्गदर्शकविना निस्केको त्यो पहिलो दिनको हाम्रा पाइला निरर्थक भने हुन पाएन । त्यो ओमिया हाचिमानागुका कलात्मक सांस्कृतिक निधि अवलोकन गर्न पाएर सही गन्तव्य ठम्याउन सफल भएपछि सार्थक बनेको थियो आजको दिन । फर्कँदा भने केही समस्या झेल्नुप¥यो । पोस्ट अफिस मैले फर्कन राखेको चिह्न थियो । तर अहिले फर्कँदा त्यो सङ्केतपाटी कतै देखिएन, मूल सडकको भित्रीभागमा परेर छोपिएछ । फलतः हामी त त्यो छेडोलाई परै छाडेर निकै अगाडि पो बढिसकेछौं । लक्ष्मीको अन्दाजमा भने आइपुगेकै थिएन त्यो ठाउँ । ऊ अगाडि पनि आइसकेकी, मलाई भन्दा बढी जानकारी हुनु स्वाभाविक थियो । त्यसैले उसको अनुमान सही होला भनेर नै उसको निर्देशन पछ्याएको थिएँ मैले । तर धेरैबेर हिँडिसकियो, कहिल्यै आउँदैन त पोस्ट अफिसको त्यो चिनो ! जति पर गयो उतिउति नयाँनयाँ ठाउँ देखिएजस्तो लाग्दैथियो । मनमा अत्यास पनि बढ्दैथियो– नयाँ ठाउँ, हराइने त होइन ? हुन त बुहारी सीताले हिँड्ने बेलामा मोबाइल दिएकी थिइन्, यस्तै परेमा फोन गर्न । तर हत्तपत्ति किन उनलाई पनि अत्याउने ? यस्तै सोचेर फोन गरेको थिइन । आलोक त अफिसमैं थियो । जे होस्, एकपल्ट फेरि कोसिस गरेर मात्रै केही नलागे फोन गरौंला भन्ने सोचेर लक्ष्मीलाई आएकै बाटो फर्कन लगाएँ । नभन्दै मेरै अनुमान सही ठहरियो, केही बेर आएकै बाटो फर्केपछि पो देखियो त्यो अघि हामीले चिनो बनाएको पोस्ट अफिस !