छपन्न सेकेन्डको प्रलयानुभूति ! –विजय चालिसे

(सुलेख–३४, वर्ष ४ अङ्क ३, असार २०७२ माप्रकाशित)

हो, मात्र छपन्न सेकेन्डको त्यो भू कम्पनले शब्दकोषमा पढे९सुलेख–३४, वर्ष ४ अङ्क ३, असार २०७२ माप्रकाशित०

हो, मात्र छपन्न सेकेन्डको त्यो भू कम्पनले शब्दकोषमा पढेको प्रलयको तीब्र अनुभूति गराएको थियो– प्रकृतिसामु मानवीय गर्वबोधको बाउन्नेपन अनुभव गराएको थियो त्यो अल्पक्षणले १ इतिहासमैं मैले देखे मध्येको एउटा अत्यन्त कुरुपदिन थियो यो । जीवनमा पहिलोपल्ट शरणार्थीको पीडा अनुभव गरेँ,  पहिलोपल्ट एक कोठाको डेरामा निर्वाह गर्नुपर्दाको कष्ट अनुभव गरेँ, र गरेँ बेघर हुनुको तीब्र पीडाबोध १ भूकम्पले यस अघि पनि नतर्साएको होइन । पकपटक यसको संत्रास भोगेको छ मेरो पुस्ताले । याद भएसम्म २०१८ साल माघतिरको धमिलो सम्झना छ । त्यतिबेला १८÷१९ ग्रह एकै ठाउँमा जुधेर ठूलो भुकम्प आउँछ रे, प्रलय हुन्छ रे भन्ने हल्लाले व्यापकता पायो । अनि सबैले जस्तै  हाम्रो परिवार पनि काँचो इँटाको पराले छानो भएको दुईतले सानो घर समेत छाडेर अगाडिको खाली पाटोमा छाप्रोबासी बनेको थियो केहीदिन । दश वर्षको केटौले उमेर, त्यसरी घर छाडेर छाप्रोमा बस्दा डरभन्दा पनि रमाइलो खालको रोमाञ्च अनुभव भएथ्यो । बस्ती आजकोजस्तो गुचुमुच्च  घरैघरले भरिएको थिएन । आजकोजस्तो पालको चलन थिएन, फराकिला बाटाघाटा थिएन । खाली ठाउँ भने फालाफाल थिए । तिनै खाली ठाउँमध्ये सबै घरअगाडिका बारीका पाटा प्राय साना छाप्राले भरिएका थिए । तर त्यतिबेला भैंचालोको हल्लाले तर्सायो मात्रै, आएन ।  त्यसपछि पनि सानातिना भुइँचालोको धक्का आई नै रहे । ६ रेक्टरभन्दा माथिको पहिलो धक्का २०३७ सालमा अनुभव भयो । त्यसको केन्द्र सुदूर पश्चिमको बझाङजिल्ला भएकोले यता खासै नोक्सान हुन पाएन । २०४५ र २०६८ सालमापनि त्यस्तै भयो । उदयपुर, धरान र पूर्वी नेपालमा ठूलै क्षति पु¥याएका ती दुई भूकम्पले पनि यता खासै असर पारेनन् । २०४५ सालको भूकम्प विहानै गयो, मजैले हल्लाए पनि त्यति लामो समय रहेन । २०६८ सालमा साँझतिर गएको भूकम्पकोबेला भने म कोठैमा थिएँ, लक्ष्मीमाथि छिमेकीलाई दिउँसोको श्राद्धको प्रसाद ख्वाउँदै थिइ । भूकम्प जाँदा ऊ माथि नै भएकीले तलबाट उसलाई बोलाउन माथि पुगेछु । पिङ खेलाएजस्तै रामै्रसँग मच्चाएको सम्झना मात्र छ अहिले । त्यसैले मैले र मेरो पुस्ताले यता अनुभव गरेको अत्यन्त ठूलो भूकम्प त्रासदी यही नै थियो मेरो जीवनको । त्यसमाथि यो ती माथिका भन्दा पनि ठूला र बढी संहारक थियो, १९९० सालको महाभूकम्प पछिको अर्को महा भूकम्पन १ विहान गोविन्द अधिकारीको परिवारलाई खाना खान बोलाएकोले घरमा पाहुना थिए । खानपिन सकेर बैठकमा बसिरहेका थियौं । १ बजे “साहित्यानुरागी समाज” को कार्यक्रममा पुग्नु पर्ने थियो । घोष्टराइटिङ नेपालबाट लेखनमा प्रशिक्षित केही उत्साही मित्रहरू मिलेर बनाएको “साहित्यानुरागी समाज” को पहिलो कार्यक्रम हुँदैथियो । संस्थाका अध्यक्ष मित्र रोशन गिरी डा। सौरभ सुनञारलाई लिएर केही समय अघि भेट्न आउनुहुँदा नै त्यसबारे जानकारी गराउँदै सहभागिताको अनुरोध गर्नु भएको थियो ।  त्यही कार्यक्रममा घोष्टराइटरको वानेश्वर, थापागाउँस्थित कार्यालय पुग्ने तयारीमा थिएँ म । विहान मात्रै “एक बजे समाजको उपहार घोषणा, रचनावाचन र जलपान कार्यक्रम राखेका छौं, बाह्रबजे गाडी लिन आउँछ । तयार भइराख्नू” भन्ने शौरभजीको निर्देशन अनुसार नै यतिबेला फोनको प्रतीक्षा गर्दै थिएँ ।  समय हुनै लागेकोले सोचेँ, किन घरसम्म दुःख दिनु । चोकतिर गइराखे त साथीहरूलाई पनि सजिलो, अलिकति हिँडाइ पनि हुने । यही सोचेर ११ बजेर ५६ मिनेट जाँदाको त्योक्षण बैठक कोठाको सङ्घार नाघ्न मात्रै के लागेको थिएँ एक्कासि खुट्टा लर्बराएर एकैठाउँमा स्थिर रहनै मानेनन् । सिङ्गै कोठा, कोठा मात्र नभएर  सिङ्गै घर उत्तर–दक्षिण झुल्दै पिङजस्तै मच्चिन थाल्यो । एक हातले ढोकाको चौकोस समातेर राम्ररी उभिन समेत नपाउँदै दुईकोठा बीचको मटान अर्थात् प्यासेजको दुवै तर्फ भित्तामा झुन्ड्याएको वारपार ढाक्ने सोकेस गम्य्राङगुम्रुङ खस्यो । सोकेसभित्रका फोटेफ्रेम भुइँमा बजारिँदा सिसा झ¥याम्झुरुम फुटेर भुइँभरि छताछुल्ल भयो । कति सिसाका टुक्रा खुट्टासम्मै आइपुगे । मोजाले गर्दा खुट्टामा घाउ भने हुन पाएन । बाहिर निस्कने आँट गरे पनि सोकेस र सिसा नपन्छाइ प्यासेजमा टेक्ने ठाउँ थिएन । केहीपछि त्यो भावात्मक धक्का अर्थात ट्रमाबाट अलि सामान्य अवस्थामा आएपछि देखेँ, कोठामा हामी दुईजना मात्र छौं । बैठक कोठामैं टेलिभिजन हेरिरहेका गोन्दिका छोराछोरी र सलु कतिबेला, कसरी  घर बाहिर निस्के थाहै भएन । बाहिर कौसीको पिङमा बसिरहेका सीता र नारायणका छोरी छोरापनि सोकेस खस्नु अगाडिनै तल झरिसकेका रहेछन् ।  हामी पूर्ववत् अवस्थामा छौं, महाभूकम्पको ताण्डव नुत्यमा घर मजैसँग पिङ झैं झुलिरहेको छ । कतै आडलिएर नसमाती सिधा उभिन सक्ने अवस्था छैन । म कोठाको ढोका सममातेर संत्रस्त उभिएको छु । लक्ष्मी सोफाबाट उठ्न सकेकी छैन । अरु कतिबेला उपयिँझैं फड्केर घरबाहिर पुगिसकेका छन् । हामी मच्चिरहेको घर कति बेला ढलेर थिच्ने हो भन्न सक्ने अवस्था छैन । वा भूकम्प थामिएर बाहिर निस्कने मौका पाइने हो, होइा – त्यो पनि अनुमान गर्न सक्ने स्थितिमा छैनौं १ ओहो, कति लाचार, कति असहाय भएर उभिएका छौ प्रकृतिको यो विनाशलीला हेर्न अभिशप्त १    सोफामा पल्टिरहेकी लक्ष्मीको मुखबाट भूकम्पन जति बढ्थ्यो त्यति नै तीब्रगतिमा “नारायण।।।।नारायण” को स्वरनाद बढ्दै सप्तममा पुग्यो । लाग्यो, अब यतिनै रहेछ जीवनको भागाइ १ दुवैजना एकैठाउँमा भुतुक्कै भए त ठीकै थियो, दुवै वा दुईमध्ये एक मात्रै पनि घाइते भएर अपङगजीवन बाँच्नुप¥यो भने रु मन यस्तैयस्तै प्रश्नले अताल्लिई रहेको थियो । भूकम्पको कम्पन र अवधि लम्विँदै जाँदा त्यो ५६ सकेन्ड, ५६ युग झैं लाग्दैथियो । त्यो पहिलो संहारकारी महाभूकम्प नथामियुन्जेल त्यही अवस्थामा थियौं । हामी– त्रस्त, स्तब्ध र आतङ्कित १ ऊफ्््।।।कति निस्सार छ जीवन १ प्रकृतिको अजस्र शक्तिका अगाडि कति निरीह छ मानिस । र, पनि ऊ त्यही प्रकृतिलाई तह लाउने असफल उपक्रममा लागिरहेको छ, लागिरहन्छ र लागी नै रहने छ जीवनभर १ यसको अगाडि न कसैको पदको जोर चल्छ, न प्रतिष्ठा र शक्तिको । तर पनि हामी यही पद्, प्रतिष्ठा र शक्ति आर्जनको नसामा झुम्छौं । यही बन्ने बनाउने खेलमा मानवीय स्वार्थ र छुद्रंताको भ्रमपूर्ण संसार निर्माणलाई नै सफलताको शिखर ठान्छौं र अर्को भ्रमित जीवन बाँच्न खोज्छौं ।         ७।८ रेक्टर मापको त्यो विनाशकारी भूकम्पको मूल कम्पन थामिएपछि लाग्यो अब बाँच्यौं १ लक्ष्मीलाई उठाएर तलझरेँ । मेरुदडको समस्या भएकोले बसेको ठाउँबाट उठ्न र छिटो हिँड्न समेत समस्या छ लक्ष्मीलाई । छोराछोरी सबै भएर पनि सबै बाहिर विदेशी मुलुकमा आ–आफ्नो सुन्दर भविष्य खाज्दै भौंतार्रिइ रहेकाले नितान्त एक्लो अनुभव गरिरहेका छौ ंहामी यतिखेर । जसरी तसरी तल पुग्यौं, घरबाहिर । घर छाडेर शरणार्थी बनेका मानिसले भरिएका छन् बारीका खाली पाटाहरू । शनिवार परेकोले  साना केटाकेटी बाबुआमासँगै छन् । ठूलासाना सबैको अनुुहारमा आतङ्क मिश्रित जिज्ञासा देखिन्छन् । सबै संत्रसित छौं, र छौं अन्योलग्रस्त । सबैको मुखमा एउटै प्रश्न छ– के भएको यस्तो रु अब के गर्ने रु   अगाडि छिमेकको एउटा घर भत्किएको थियो । सँगैको अर्को तीनतले घर नराम्ररी चर्केको थियो । घरछेऊको मेरो आफ्नै गाइगोठ माथि छानोदेखि नै दुवैतिरबाट फाटेको थियो । सहरी विकास विभागको सहयोगमा गारो लाउने काम सकेर ढलानको तयारी भइरहेको प्रतिष्ठानको माथिल्लो तला खल्र्यामखुर्लम ढलेको थियो । तलको पुरानो गारो समेत परैबाट नराम्ररी चिरिएको देखिन्थ्यो । छिमेककै अर्को घरको कौसीमा लाएको बार भत्केको थियो । छेउमैं ईश्वरी लामिछानेको बन्दै गरेको घरको कम्पाउन्डवालको एक खण्डका साथै ढोका राख्न भर्खरै ढलान गरेको पिल्लर ढलेर भुुइमा मिलेको थियो । पहिलो हेराइमा देखिएका यी सङंक्षिप्त दृश्य भूकम्पको प्रभाव अनुमान गर्न पर्याप्त थिए । भित्र पस्ने आँट आउने कुरै भएन, आफ्नै घर पनि तल्लो तलाको बीचमा वरिपरि नै चर्केको थियो ।  बाहिर निस्केपछि सबैभन्दा पहिले महेन्द्रलाई फोन गरेँ, लागेन । नेटवर्क नै थिएन । रुपेश लगायत बहिनीहरूलाई फोनगरेँ, लाग्दैन । अच्युत, बालुवाटार, कोपुन्डोल, सबैतिरको हालत उस्तै छ । नेटवर्क नै नभएपछि फोन के लागोस् रु अनि एसएमएस लाग्छ कि भनेर कोशिस गर्दाबल्ल सफल भइयो, महेन्द्रलाई एसएमएस गयो । श्रीधर ज्वाइँ त्यस्तोमा पनि स्निग्धालाई लिएर आउनु भएछ । पाँचखाल सानोबा लगायत केही ठाउँमा उहाँले नै केही फोन सम्पर्क गराउनु भयो ।   परकम्पन एकपछि अर्को गइ नै रह्यो । सञ्चारमाध्यमहरू बहत्तर घन्टा सतर्करहनु पर्ने र घरभित्र नबस्नु राम्रो हुने भन्ने खालका सूचना लगातार दोहो¥याइरहेका थिए ।  निरन्तर भइरहेको परकम्पनको बीच त्यसरी बाहिरैबाट चारैतिर चरक्क चर्केको देखिने घरभित्र पस्ने आँट पनि गर्न सकिएको थिएन भने रात बिताउने त कल्पना बाहिरको कुरा थियो ।   ओफ।।।।घर घर रहेन अब १ आफू अगाडि ठिंग उभिएको सुविधासम्पन्न घर माथि हेर्दा सबै ठीकठाक देखिन्थ्यो । तल्लो तला भने माथिको भार थेग्न नसकेर सबैतिर छ्यिा छ्यिा भई चिर्रिएको देखिन्थ्यो । मूलढोकाको भुइँ  बाहिरदेखि भित्रैसम्म वारपार चरक्क चर्केको थियो । भूकम्पले दायावायाँ हल्लाउँदा र तलमाथि उचाल्दाको प्रभाव थेग्न सकेनछ, बाईस वर्षसम्म घामपानीबाट जोगाउँदै व्यक्तित्व निर्माणमा सघाउँदै आएको मेरो यो घरले । यतिबेला साँच्चि नै बेघर भएको तिखो अनुभूति भयो । यस्तो बेघर हुनुको अनुभूति त २०४४ सालमा परिवारबाट छुट्टिएर एक वर्षसम्म यही घर नबनुन्जेल गाइगोठको माथिल्लो तलामा बस्दा पनि अनुभव भएको थिएन १  अर्को मन भन्दैथियो– धन्न अझै ठडिएको छ मेरो घर । २०४४ सालतिर गोरखापत्रको सानोतिनो जागिरको भरमा साथीभाइ र मित्रहरूसँग सरसापटी गरेर एकतला उठाएको १ माटो जोडाइ गरी बनेको वालसिस्टमको घर धन्न थचक्कै बसेन छ । दशवर्षमा तीन चरणगरी बनाएको घर बडो दुःखमा बनाएको थिएँ त्यतिबेला । आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गर्नेकुरै भएन । त्यसमाथि त्यतिबेला आजको जस्तो भूकम्पप्रतिरोधी प्रविधि चलेकै थिएन । भएपनि न सबैतिर परिचित थियो, न सर्वसुलभ । त्यसैले भूकम्पको त्यति ठूलो धक्कामा पनि नढलेर हाम्रो ज्यान नलिएको, हामीलाई अझ अङ्गभङ्ग नतुल्याएकोमा बढी कृतज्ञ थिएँ म यतिबेला विदा लिँदै गरेको मेरो यो घरप्रति १  अबको सबैभन्दा ठूलो चिन्ता थियो, कहाँ बस्ने रु अन्तिम विकल्प त छँदै थियो– बारीको पाटो र त्यसमा शीत छोप्ने प्लास्टिकको छानो । घर चर्किएर बस्नत के पस्न समेत डरमर्दो थियो । एक दुई दिन होइन, नयाँ घर नबनाउन्जेलको लागि छतको प्रश्न थियो यो । हुन त आफ्नै कम्पाउन्ड भित्रै दुई वर्ष अघि मात्रै बनाएको चार कोठा र बाथरुम–ट्वाइलेट भएको एउ टहरो पनि छ । त्योपनि कम्पाउन्ड वाल लाउने क्रममैैं बनेको । पचपन्न सालमा बनेको घर, पैसाकै अभावमा २०६९ सम्म कम्पाउन्ड लाउन सकेको थिइन । जागिरबाट अवकाश पाएपछि प्राप्त उपदानको रकम यसैमा उपयोग गर्ने सोचेर काम थालेको थिएँ । दक्षिणतर्फ निकै गहिरो कान्लो भएकोले निकैबलियो जग हालेर पर्खाल उठाउनु थियो । त्यसैमा खर्च धेरै लागिहाल्यो । त्योदेखेर श्रीमतीले भनिन्– यत्रो खर्च भइहाल्यो, दक्षिण तर्फ चार कोठा उठाउँ न । मान्छे राख्दा साथी पनि हुने, नून तेललाई भरथेग पनि हुने १  कुरा ठीकै थियो । त्यसरी बनेको थियो कम्पाउन्ड वालसँगै यो टहरो । तर यसका चारै कोठा खाली थिएनन् । तीन परिवार बसिरहेको थियो यतिबेला । अब यो आपत्तिको बेला उठेर जाऊ भन्नु पनि ठीक थिएन, उता आफैं शरणार्थी बनिएको छ १   तै छिमेकमैं दावा शेर्पाले बनाएका एकतले मजबूत घर केही भएन । हामी पतिपत्नीले त्यही घरको एउटा कोठामा शरण पायौं । उता ईश्वरीजीको बन्दै गरेको घरमा वरिपरिका घरका बासिन्दाले साझा ब्यारेक बसाइसकेका थिए । हाम्रो  पछाडिको बारी पनि पीडितहरूले भरिएको थियो । खुला चौर र बारीका पाटा कतैखाली थिएनन्, सबैतिर मानिसहरूले आश्रय लिइरहेका थिए । घर केही नभएका पनि घर भित्र पस्ने आँट गरिरहेका थिएनन् । घर पूरै भत्किएका र नराम्ररी चर्किएर बस्नै नहुने भएकाका लागि त झन खुला आकाश बाहेक अर्को विकल्प नै रहेन । घर सबै जनशून्य बनेका छन् । सबै अनुहार अब के हुने हो को अन्योल र भूकम्पको त्रासदीले अताल्लिएका छन् । केही रुन्चे हाँसोले पीडा भुलाउने निष्फल प्रयत्न गरिरहेका देखिन्थे ।   परकम्पनले छाडेन, लगातार गइ नै रह्यो ।  सन्त्रासकै बीच गाउँ टोल र अन्यत्रका खबर आउन थाले । अरु पनि धेरै घर भत्किएछन् । नजिकैको घरमा च्यापिएर एकजना वृद्धाको ज्यान गएछ । उता अर्को अप्रिय समाचारले लखेट्यो– रसुवा गएर फर्कँदै गरेका भाइ काठमाडौं क्षेत्र नम्बर ३ का पूर्वसांसद् चक्रबहादुर ठकुरीको भूकम्पमा परेर घटनास्थलमैं मृत्यु भएछ । साथमा अरु मित्रहरू पनि रहेछन्, चामुण्डा माविका प्रधानाध्यापक यादव पौडेल, सोही विद्यालयका शिक्षक गुणराम आचार्य र शत्रुघ्न सुवेदी । चक्रको समाचार एफएमहरूले पुष्टी गरे पनि अरुको बारेमा यतिबेलासम्म यकिन जानकारी थिएन, मान्छेपिच्छेका हल्ला आरहे ।समाचार टुक्राटुक्रामा आइरहका थिए– गोर्खाको बारपाकलाई केन्द्रबिन्दु बनाएर आएको विनाशकारी भूकम्पले गोर्खा मात्र होइन रसुवा, सिन्धुपाल्चोक, काभ्रे, काठमाडौंका प्राय उत्तरी पहाडी श्रृङ्खलामा विनाश लीला देखाएछ । काठमाडौंको केन्द्रसमेत नराम्ररी क्षतिग्रस्त भएका थिए । सिंहदरबारदेखि अधिकांश विश्वसम्पदा र सांस्कृतिक निधिलाईसमेत नराम्ररी क्षति पु¥याएकोृ थियो । कतिले तत्काल ज्यान गुमाए, कति भग्नावशेषभित्र अन्तिम सास गन्दै थिए अनि कति अझै बाँच्नका लागि असफल संघर्ष गरिरहेका थिए १ शक्तिसाली परकम्पले निरन्तर तर्साइ नै रहेको छ, पहिलो शक्तिशाली कम्पलने जीर्ण बनाएका घरहरूमा थप क्षति दृष्टिगोचर हुँदैछन् । मानिसमा झनझन डरको मात्रा थपिँदै छ । चारैतिर अन्योल र कोलाहल बढेको छ । भुइँचालोभन्दा बढी उडन्ते हल्ला र यसबारेका भविष्यवाणीले मानिसको मन हल्लाइरहेको छ । केही नभएका घर पनि नरभक्षी बाघजस्तै डरलाग्दो बनेका छन् यतिखेर १ बिजुली छैन, मोवाइल कहिले चल्छ कहिले चल्दैन । सञ्चार सुचारु छैन । लाग्छ, धेरै पछाडिको कालक्रममा फर्काएको छ प्रकृतिले हामीलाई आज ।कोटेश्वर–सूर्यविनायक नयाँ बाटोको लोकन्थली खण्ड भासिएको छ रे । नब्बे सालको भूकम्पले समेत दुई तला मात्रै खसेको धरहरा पूरै ढल्यो रे । काष्ठमण्डप, वसन्तपुर क्षेत्र ध्वस्त भयो रे । पछि थाहा भयो पूर्ण ध्वस्त भएका स्मारकहरूको संख्या नै पाँच दर्जन नाघ्यो, आंशिक रूपमा क्षति पुगेका त दुई सयभन्दा बढी पुगे । उपत्यकाका प्राचिन सम्पदामध्ये ९० प्रतिशतमा क्षति पुगेको अनुमान थियो । भूकम्पको केन्द्र रसुवा र सिन्धुपाल्चोक लगायत काभ्रे जिल्लाका अधिकांश घर भत्केका छन् रे ।  यस्तैयस्तै खबर आइरहे । काठमाडौं कै गोंगबु बस्ने २४ वर्षीय कृष्ण्कुमारी खड्कालाई त्यहीँको जनसेवा लजबाट प्रहरीले इजरायली, फ्रान्सेली र नर्वेजियन टोलीको सहयोगमा १ सय २८ घन्टापछि जीवितै उद्धार ग¥यो । उनी त्यही लजमा भान्छेको काम गरिरहेकी थिइन । यस्तै समाचार आइरहे, आइ नै रहे ।   यिनै समाचारका बीच सुरुका दिन सबैतिर अन्यौल र अन्यमनस्कता रह्यो । सरकार र राजनीतिक दलहको उपस्थिति कतै देखिएन । त्यसको लाभ उठाउने छिमेकी देश र गलत मनसायले उद्धारको नाटकगर्ने धर्मप्रचारक र अरु स्वार्थसमूहको चलखेल अत्यन्तै बढेको अनुभव गरियो । भारतीय विमान र गाडीहले विमानस्थल कब्जागरे । विरामी ओसार्न र अस्पताल पु¥याउन समेत समस्या देखिन थाल्यो। । जताततै अस्तव्यस्तता देखाप¥यो । अरुलाई प्रवेशमा समेत कठिनाइ रह्यो । भारतीय टोलीले आफ्नै नागरिक बाहेक नेपाली पीडितको उद्धारमा खासै वास्ता नगरेको समाचार आउँदैगरे । तिनले राहतका नाउँमा सडेको चाचाउ र पुराना लुगाफाटा ल्याएका र त्यो पनि अपमानजनक तरिकाले बाटोमा छर्दै लिन भनेका भन्नेजस्ता समाचार सार्वजनिक हुँदै गए । यस्ता कुराले आमजनतामा अपाननबोध र आक्रोश फैलिनु स्वाभाविक रह्यो । भारतीय सञ्चारकर्मीको ठूलो संख्या मनवीय सम्वेदनाभन्दा चलचित्र सुटिङको मुडमा रमाएका देखिए । यसले पनि भारतीय उद्धार टोलीको चारैतिरबाट आलेचना सुनिन थाल्यो । नेपाली सुरक्षाकर्मीको समर्पणपूर्ण उद्धारकार्यको जानकारी आउन थालेपछि सरकारको उपस्थितिले आश्वस्त पार्दै गयो । यसले बाहिरी टोलीका नाटकको प्रभाव निस्तेज पार्दै गयो । चिनिया लगायत अरु विदेशी उद्धार टोलीको कामको भने सबैतिर सराहना भयो । उता सरकारको प्रशासन तत्काल राहत वितरण र तथ्याङ्क सङ्कलनको कार्य व्यवस्थित तुल्याउन समेत असफल देखियो । देशीविदेशी राहत टोलीलाई उपयुक्त व्यवस्थापन र अनुगमन गर्न नसक्दा कतै राहत सामग्रीको खातलागे, कतै त्यसको गन्ध समेत पुगेन । गलत तरिकाले कमाउनेका लागि यो अव्यवस्था स्वर्णिम अवसर बन्यो । मुख्य प्रशासकहरू उद्धार, पुस्थापन, सही सूचनाको प्रवाह र सही तथा वैज्ञानिक तथ्याङ्को संकलन र तिनैका आधारमा मुलुकलाई अल्पकालीन, मध्यकालीन र दीर्घकालीन राहत र पुनिर्माणको दूरगामी नीतियोजना तयार गर्ने तर्फ भन्दा जीर्ण घर भत्काउने नौटङ्की मञ्चनमा लागे । देशका मुख्य प्रशासकको नौटंकीमा अरु प्रशासक र निजामती कर्मचारी पछि लाग्ने नै भए, चाकरी जो पु¥याउनु थियो ।    बस्ने कोठाको त व्यवस्था भयो । खाने सुत्ने कसरी रु साथमा कुनै सामान निकाल्न भ्याइएको होइन । लाएको लुगामैं बाहिर निस्किएको– साथमा केही छैन । पूरै असहाय अनु भव गरिरहेको छु म यतिखेर । केही त गर्नै प¥यो । साँझपख घर गएर वरिपरि हेर्ने आँट गरेँ । ढोका खुलैभएकोले पस्न समस्या थिएन । कोठाका भित्ता जताततै चर्किएर उप्किएका प्लास्टर छरपस्ट थिए । बीचको गारो प्लास्टर भत्किएर नांगै देखिए । इँटा चर्किएका देखिन्थे । गारो दक्षिणतिर सरेर चिरिएको देखिन्थ्यो । तल्लो तलाको सबै कोठा र भित्री बाहिरी गारोको अवस्था धेरथोर यस्तै थियो, क्षतिग्रस्त । एक्लै जाने त के आँट आउँथ्यो र । दावा, उनका छोरा र स्याङ्बोले साथ दिएकाले माथि चढ्ने आँट ग¥यौं । अन्त हेर्ने कुरै भएन  एकमात्र उद्देश्य थियो सुत्नका लागि हल्का ओढ्ने, ओछ्याउने, नभइ नहुने लुगाफाटा र अरु आवश्यक कुराका लागि आफू सुत्ने कोठा, बाथरुम र आपत्कालीन भान्छा व्यवस्थापन गर्न सबैभन्दा माथ्लो तलाको भान्छा । भ¥याङभरि खसेका प्लास्टरले बाटो छेक्न खोज्थे । कति बेला फेरि ठूलो कम्प भएर के हुनेहो भन्ने भयले गर्दा पाइला समेत राम्ररी चल्न हिचकिचाउँथे ।  हिँड्न असजिलो थियो । माथि प्यासेजमा सोकेस खसेर फोटोका सिसा असरल्ल फैलिएको थियो । कोठाको ढोका थिचिएर होला, खुल्नै मान्दैन । बल्लबल्ल दुईतीन जनाले धकेलेर अलिकति पस्न हुने बनाउँदै भित्र पस्यौ ं। भित्र आलमारी ढलेको थियो, छेउका ¥याक ढलेर पुस्तक र फाइलहरूले ढोका छेकेका थिए । सकेको पन्छाएर चाहिने कपडा र ओढ्ने ओछ्याउने कुरा निकाल्यौं । कसैले ती सामान उता दावाकोघरतिर लगे, बाँकी हामी माथिल्लो तलातिर आँट गरेर उक्लियौं । त्यहाँकोअवस्था पनिउस्तैथियो । दराज र ¥याकहरू ढलेर सिसाका बोतल, कपप्लेट सबै चकनाचूर, भुइँभरि बिस्कुनझैं फिँजारिएका १ अलि अलि पन्छाएर आवश्यक केही सामान निकाल्यौं र  विपद् व्यवस्थापन ग¥यौ ंहामीले त्यो परकम्पन कै संत्रासबीच । परकम्पनकै संत्रासबीच कहिले बारीको पाटोमा, कहिले दावाको कोठा गर्दै बितायौं संत्रस्त त्यो रात, अनिँदै १ २०७२ जेठ २१ विजय टहरो, आरुबारी ।