(अभिव्यक्ति द्धैमासिक पत्रिकाको पूर्णङ्क १८९, वषर्् ४८, अङ्क १, वैशाख–जेठ २०७४ मा प्रकाशित मेरे कथासङ्ग्रहको समालोचना)
आख्यान बारेमा ब्याख्यान गर्नुपर्दा आ–आफ्नो भाषा र बोलीबाट यसको पहिचान गराउन सकिन्छ । यही सक्नुको सामथ्र्यता बौद्धिक जगत्बाट भइआएको पनि छ । अनि यसको जन्मकुण्डलीको सेरोफेरोमा घुम्दा मानिसलाई सभ्यताकै घेरोमा चहारिन कर लाग्दछ र भन्न सकिन्छ मानवको पदार्पण प्रश्चात् आवश्यकताहरुका पहिचान क्रमहरुमा लाम लागेका यावत कुराहरुको साथ साथमा सायद मनोरञ्जनका स्वरुपमा यसले प्रवेश पाएको मेसो लगाउन सकिन्छ । अझ त यसले प्रवेश गर्नुको तात्पर्य बाल–जगतकै निम्ति रहेको हुनुपर्दछ । यहाँ कुरा अगाडि बढाउँदा फुल पहिले के चल्लामा अलमलिनु पर्दैन स्वतः प्रकट रुपमा श्रृतबाट शुरु भएको यो विद्या लोककथा दन्त्य कथाहरुबाट स्फूर्त हुनुप¥यो । तर सायद आरम्भमा एक वाक्यबाट प्रष्फुटित हुँदै हुँदै पंक्ति पंक्तिका स्वरुपमा हुर्कदै गयो । आज आख्यानका जुन स्वरुप आज छ त्यसको विकाशको थालनी उन्नाइसौँ शताब्दीमा अमेरिकी स्कर्नर एडगर एलेन पोबाट भएको भनिएको छ । जे होस् यसको हुर्काइ तौल, लम्बाई, मोटाइ आदि अहिलेको चेष्टित प्रक्रियामा छैन । तर भन्न सकिन्छ नेपाली साहित्यमा यसको उत्पादन आहानबाटै हुनपुगेको हो कि ? यी यावत कुराहरुको क्रममा भन्न सकिन्छ एकादेशबाट आरम्भ भई सुन्नेलाई सुनको माला भन्नेलाई फुलको माला .......... पनि पछि नै गाँसिन आइपुगेको हुँदै हो । यसबारे यावत कुराहरु पुस्तकहरु अहिले प्रकाशित नै छन् । यसर्थ अरुकुरा यहाँ थुपारिरहनु उचित लाग्दैन । किनकि आख्यान सिद्धान्तको साङ्गोपाङ्गो लगाई रहनु अहिलेको उद्देश्य पनि होइन । तर पनि उल्लेख्य परिवेशजन्य परिस्थितिको सेरोफेरो नै आख्यानधार सन्निकट रहेको देखिन्छ । यही धारको प्रभावमा प्रविधिजन्य उत्पादनहरुबाट प्रभावित भई आख्यानका विविध प्रवृत्तिहरु मध्ये एक विज्ञान पनि आजको आख्यान वृत्तभित्र समाहित हुन पुगिसकेको छ ।
आजको विश्व भूमण्डलिकरणबाट अछुतो रहने कल्पना पनि असम्भवै भइसकेको छ । स्वैर कल्पनाको प्रयोग यस भित्रको मूल आधार मानेमा कुनै अत्यूक्ति नहोला । भौतिक, रसायन, जीव विज्ञानका प्राप्ति अनि अघातमा चिरफार गर्ने आख्यानका मर्म हुन् । यसैले अरु अरु विषयगत खण्डभन्दा यसमा कलम चलाउनु अलिक विज्ञ मात्र होइन कि दक्षता पनि आवश्यक रहन्छ नै । विश्लेषनीय विशेषता यसको मूल तत्व हो । सूचना प्रविधिदेखि भौतिक उत्पादहरुका असर सूक्ष्म रुपमा केलाउने सामथ्र्यता यसको प्रभावकारिताको कसी हो । मानवीय चरित्र र मनोविज्ञानका जलप यसको श्रृङ्गार हो भने निस्पक्षता यसको आधार मान्नुपर्दछ । यथार्थवादीय सैद्धान्तिक अनुसिलन वेगर यसको जिवन्तता पाउन सकिदैन । एकप्रकारले विज्ञानपरक आख्यानलाई नवचेतनवादी वा प्रयोगवादी धारमा पनि लिन सकिन्छ । नेपाली साहित्यमा यस दृष्टिकोणले मूलतः निबन्धका शीर्षस्थ अगुवाका रुपमा रहँदै कथा सिर्जनामा पनि प्रयोगशील नवचेतना मूलक तत्व समाहित रहेर अग्र स्थानमा रहेका व्यक्तित्व हुन् शङ्कर लामिछाने (१९८४–२०३२) । नेपाली कथा साहित्यमा सम्भवत पहिलो विविध कुरा घुसाएर विज्ञानलाई अघि सार्ने परिकल्पनाकार हुन् उनी । श्रृङ्खलाविहीन कथावस्तु, जीवन भोगाइका बहुआयामिक छवि अनि निवन्धात्मक पारा उनको कथामा भेटिन्छन् । मनोवैज्ञानिक पुट आत्मप्रकटीकरणका छ्याङ्गपना अर्को विशेषता उनको आख्यान सृजनात्मकता रहेको छ । माया ६५३, टेस्टट्यूव वेवी, कृक्रिम गर्भधान आदि द्वारा नारी प्रजनन् अधिकारका उज्याला फैलाउने समेत प्रश्न यिनमा ओरालिएका छन् । यिन मध्ये पनि माया ६५३ शीर्षकीय कथालाई एक नम्बरको रुपमा लिन सकिन्छ । यसैगरी ‘उ कसको हो’ शीर्षकीय कथा मस्तिष्क स्थाानान्तरण सन्दर्भ रहेको देखिन्छ । यस पृष्ठभूमिका कालखण्डमा विज्ञान आख्यान प्रति कसैको ध्यान तान्न सकिएको देखिँदैन । निकैपछि यो विँडो थाम्ने काममा लेखन प्रतिभाका बहुआयमिक व्यक्तित्व सरुभक्त (२०१३) ले गरेको देखिन्छ । २०३५ मा ‘धरामा युद्धस्थल’ शीर्षकीय कथाबाट आपूmलाई निरन्तरातर्फ डो¥याएका सरुभक्त कथामा मात्र सीमित रहेका छैनन् । उपन्यास, नाटक, कविता, गीत, गजल, बालसाहित्यसमेतमा आफ्नो प्रतिभा दरिलो रुपमा उपस्थित देखाउँदै नेपाली विज्ञान साहित्यमा समेत विशिष्ट योगदान पु¥याउँदै आएका व्यक्तित्व हुन् । ‘एक अभिनवको आत्मकथा’ (२०४४), ‘छोरी ब्रह्माण्ड’ (२०४७), ‘यामागल’ (२०५४), ‘पदार्थहरुको गीत’ (२०६४) मध्ये एक अभिनवको आत्मकथा आरम्भिक कथासंग्रह रहेको छ जसमा हेल्लो ल्होत्से, हेल्लो वर्तमान, हृदयको पाँचौ कोडा, सायद यो प्रेमको कथा हो होइन र सार्कमिसाइल शीर्षकीय पाँच कथाहरु रहेका छन् । यी सबै विज्ञान कथाहरु हुन् । जसको आस्वाद विल्कुलै ताजा रहेका छन् । यसमा राष्ट्रवाद र अन्तर्राष्ट्रियवादको सन्तुलन, रोवर्टहरुको वैज्ञानिक परीक्षण, आणविक शास्त्रास्त्रले ध्वस्त जगत् आदिका बारेमा विवेचन गरिएको छ । उनका विज्ञानका कथाहरुमा सन्तुलनका गणितीय फर्मुला पहिलिएका छन् ।
यहाँ गन्तव्य अहिलेको ‘विज्ञानको कैदी’ सँग छ । आँपको आँप बियाँको समेत दाम भनेझैँ यस विज्ञान कथासंग्रहको आमुखमा विज्ञान कथाका तत्व, विषयवस्तु र परिवेशसमेत समावेश गरेर स्रष्टाले ठुलै गुण लाएको मान्न सकिन्छ । कथाहरु सबै प्रकाशित छन् । विभिन्न पत्र पत्रिकामा छापिएर टकटक्याइएका छन् भन्नलाई भन्न सकिन्छ । सत्य पनि आखिर उही हो । २०४१ देखि २०७० सम्मका सोह¥याई नै हुन् । तर पुरानो सुनौलोलाई उभ्याउँदा उभ्याउँदै पनि आमुखबाट कथालाई टल्काइएको छ । माथि उल्लिखित नेपाली विज्ञानपरक आख्यानकर्ताहरुका क्रमबद्धतामा चर्चा गर्न नसकिएला खोजी पस्नैपर्ने कतिपय कुराहरु होलान् । तिनकै चर्चा विज्ञानको कैदीका स्रष्टाले यसरी गरेका छन् .......... विज्ञान कथा आधुनिक साहित्यको देन भएको र शङ्कर लामिछानेको ‘आत्माको मीमांक्षा’ (२०११) मा विज्ञानको पदार्थवादी मान्यता वैज्ञानिक अन्र्तदृष्टि रहेकोले पहिलो नेपाली विज्ञान कथा भएको संकेत विचारयोग्य मान्नुपर्छ ........... नेपाली विज्ञान कथाको पहिलो चरणमा लामिछाने पछि ‘अन्तिम भोज’ (२०२०), ‘निषिद्ध देश’ (२०२१), ‘इन्जिनियरको टाउको’ (२०२५), कथा लिएर विजय मल्ल देखापरे । तर यी कथा आधुनिक विज्ञान कथाको परिभाषभित्र कतिको खरो उत्रन्छन् त्यो थप अध्ययनको विषय बन्नसक्छ । अधिकारीका अनुसार त्यसपछिका अवधिमा तुलसीराम कुँवर ‘नेटोपारी’ (२०३१), कविताराम श्रेष्ठ ‘यान्त्रिक यन्त्रणा’ (२०३६), ‘गिनीपिवत्र’ र ‘अस्वस्थामा उवल’ (२०३७) रमेश विकल –विक्रम र नौलो ग्रह’ (२०३९) । सरुभक्तका एक अभिनवको आत्मकथा (२०४४) आदिको योगदान रह्यो ।
यसरी नै दोस्रो चरणमा पनि पहिलो चरणका कविताराम, सरुभक्त, रमेश विकलका साथै गोरख बहादुर सिंह, विजय चालिसे, आमोद देव भट्टराई, रमेश खनाल, मदनमणी दीक्षित, महेश विक्रम शाह, गोविन्द प्रसाद कुसुम, इन्दिरा प्रसाई आदि देखिन्छन् । ............ विज्ञानमा बलजफ्ती चल्दैन अनि विज्ञान आख्यानमा वास्तविकताभन्दा बाहिरका अतिरञ्जनापूर्ण वर्णन पनि गरिनु हुँदैन । विश्वव्यापी रुचीको विषय रहँदै आएको भएपनि नेपाली वाङ्मयमा विज्ञान कथा लेखक र विज्ञान कथा दुबैको संख्या अत्यन्त कम देखिन्छ । तिनका बारेको चर्चा पनि हुने गरेको त्यति देखिँदैन ।
यो उतारको पंक्ति मात्र नेपाली विज्ञान आख्यान स्थितिको दर्पण अर्पणको हेतुले यहाँ गरिएको हो । विज्ञानको कैदीका स्रष्टाको अध्यनन अनुसिलनले त विश्वकै दर्पण खुलाइएको छ । जसको लागि विज्ञानको कैदी नै अवलोकनबाट मात्र प्रष्टिन्छ ।
शङ्कर लामिछाने पछि प्रष्ट रुपमा देखा परेका सरुभक्त नै हुन् भन्ने यहाँ लाग्दछ । तर पनि विजय चालिसे विज्ञानको कैदीबाट बिशिष्ट हुनपुगेको पाइन्छ । नौवटा विज्ञान कथा मात्र होइन विज्ञान कथाको एक पाटो नै यही पुस्तकबाट छर्लङ्ग्याई दिएबाट उपयोगिता यसैबाट अझ बढ्न पुगेको छ अवश्य पनि । आमुखबाट गाँसेर दिइएको विज्ञान कथाका तत्व, विषयवस्तु र परिवेशले पाठकलाई राम्रो खुराक पस्केका छन् उनले । उनले लेखेका छन्, “विज्ञान कथा आख्यान साहित्यको त्यो प्रकार वा जेनर हो जुन विज्ञान प्रविधिको अनुकाल्पनिक आविष्कार –अन्वेषणद्वारा प्रभावित हुन्छ । यस्तो कल्पना प्रायः भविष्यमा आधारित भएर गरिन्छ ......... विज्ञानका प्राकृतिक नियममा रहने भएकोले विज्ञान कथा भने शुरुमा लेखकको कल्पनामा आधारित भए जस्तो देखिए पनि पछि गएर ती कल्पना यथार्थ वा सत्यमा परिणत हुने पर्याप्त सम्भावना रहन्छ ........... ।” यसलाई अरु अगाडि बढाउँदै उनको खुलासा यस्तो छ ... ... विज्ञान कथाको बिषयवस्तु र परिवेशमा धर्ती बाहिरको अन्तरिक्ष अन्य ग्रहवासी तथा पृथ्वी बाहिरको अर्को संसार, ज्ञात वैज्ञानिक सत्य–तथ्यभन्दा अलग प्रवृत्ति र वैज्ञानिक सिद्धान्त सम्बद्ध भावी परिकल्पनादेखि भूत र भविष्य यात्रा, पराशक्ति वा मानसिक शक्तिको अभ्यास र प्रयोग अति सुक्ष्म स्तरमा पदार्थको स्वचालित नियन्त्रण र हावाभन्दा वेगले चल्ने यान वा सवारी साधनहरु जस्ता नवीन आविष्कार र वैज्ञानिक सिद्धान्त, स्थापित सामाजिक संगठनहरुको विघटन जस्ता यावन कुरा समेटिन सक्छन् । सरल शब्दमा विज्ञान कथाको अंगलाई उजिल्याउन र स्थापित स्वरुप प्रष्ट देखाउन लगभग अठ्ठाईस पेजलाई ओगट्न पुगेका छन्, जसलाई कुनै पनि सार्थक प्रंसगबाट अलग्याउन सकिन्न । सबैकुराहरु यहाँ उतार गर्न सकिँदैन र हुन्न पनि । हुन्न यस अर्थमा कि अध्ययनलाई कच्चा वैद्यको मात्रा पाठकलाई तुल्याउन हुन्न पनि । अतः विज्ञान कथाको नागवेलीलाई यहाँ यसै छोडेर नौ कथाको सेरोफेरोमा घुम्नुअघि कथा साहित्यमा सबैभन्दा मनपर्ने विधाका रुपमा ग्रहणकर्ता, स्रष्टा विजय चालिसेका चिनारीकै वृत्तमा बस्नु वान्छनीय ठानिन्छ ।
विजय चालिसे वा डाकुरनाथ चालिसे आख्यानकै क्रममा हेर्दा उपन्यासबाट जन्मन पुगेका देखिन्छन् । जन्मको अल्लारेपनमा उनले स्वभाविक रुपमा आपूmलाई आन्तरिक प्रभावभन्दा बाह्य प्रभावबाट आपूmलाई रंगाएको पाइन्छ । उनको प्रथम पुस्तकार कृतिको नामबाट यसको स्पष्ट परिचय मिल्दछ । होटल राँकीमा हत्या –(२०३१) का स्वरुप वेद प्रकाशकीय स्वरुपकै रहन पुगेको स्पष्ट झझल्को यहाँ मिल्दछ । यस्तै अनि कुँइरो फाट्छ २०३६ पनि सायद गहनता वा बाहिर रहेरै वय अनुसार बतासिएका होलान् । यहि अनुमान कै भरमा पिता रमेश विकलसँग राखेर बाह्य प्रभावका कृति भन्ने दुस्शाहस गरिएको छ । उनमा विदुषी परिवक्वताको आवहवा चाहिं लाग्दछ वानप्रस्थ पछि कर्मकाण्डिखण्डको शुरुआत सँगसँगै लाग्नपुग्ने अर्थात् गधा–पच्चिसी नलाग्दै स्रष्टा हुँदा र पच्चिसी पछि परिपक्वता र विशेषगरी पत्रकारिताका प्रसादसँगै लेखन पुस्ट्याई (परिपक्वता) निखारिँदै गएर २०३९ मा डोटेली लोक संस्कृति र साहित्य, अप्रिलको बेलायत नियात्रा किसान व्यवस्थित सिँचाइ गुठी (संयुक्त विविध –२०५८) मनका तुलिकामा स्मृति विम्वहरु –२०६३ संस्कृति, यात्रा निबन्ध विविध हुँदै आमसञ्चार पक्षगत प्रवाहमासमेत बग्न थालेका । गोरखापत्रका सम्पादक र शिक्षणका अध्ययनले उनलाई बाल साहित्यमा पनि डो¥याइएको हो कि भन्ने लाग्नपुग्छ । अनि पत्रकारिताकै स्वभाविक आनिवानीले उनलाई आख्यानका फाँट फाँट चहार्न पु¥याएको देखापर्दछ । अहान्तरिक अर्थात् ग्रह प्रभाव उनका कृतिमा कति प¥यो भन्ने कुरा खोतल्दा एउटा सत्य यो उजगार हुन पुग्दछ की यसतर्फ उनी अछुतो नै रहे । स्वाभाबिय प्रवृत्ति पनि कारकका रुपमा रहेको हुनुपर्छ । गृह परम्पराबाट उनी अछुतो नै रहे यसको कारण उनको स्वाभाविय प्रवृत्ति नै हुनुपर्दछ । हो पिता रमेश विकलका प्रवृत्ति उनमा शिक्षण पेशा एउटामा चाहीँ हातेमाले भएकै मान्नु पर्दछ ।
यिनै स्रष्टा विजय चालिसेका विज्ञानको कैदी (विज्ञान कथा संग्रह – २०७१ को चर्चाक्रमको सेरोफेरोका कुराहरु माथि तर्क गरिए । उनकै भनाई अनुसार अब अर्को एउटा सामाजिक कथा संग्रह प्रकाशनका क्रममा रहेको छ । रमेश विकलका प्रभाव तत्व पाइएलाको भन्ने जिज्ञासा उठ्न पुग्दछ ।
“विज्ञानको कैदी” पुस्तकीय शीर्षकबाटै इङ्गितका बान्को केही खुल्न पुगे झैँ आभाष हुन्छ । त्यो कति मिल्छ कति मिल्दैनको लेखाजोखा गर्नेतर्फ भन्दा कथाका क्रमहरुसँग जोडिन उपयुक्त लाग्दछ । क्रममा पहिलो कथा अजय मन शीर्षकमा रहेको छ । कथा पढ्दा जुन शिल्प र सम्पे्रषनियता विशेष गरेर विज्ञान कथामा हुनुपर्ने हो शब्ददेखि मनोविज्ञान पाराका जुन धार देखापर्नु पर्ने हो त्यो यथेष्ट रहेको देखापर्दछ । पहिलो कथाका मूल पात्र विकाश शर्मा वरिपरी काठमाडौँ उपत्यका ठडिएको छ, त्यस उपत्यकाको स्वरुप बेग्लै छ । विज्ञानमा बेजोडको जग बसाई सकिएको छ । कथाको प्रारम्भमै एउटा चमत्कारी शब्द उद्भव रहेको छ, जसले कुतुहलता उत्पन्न हुनपुग्दछ ठयाक्क सुहाउँदो नाम आफ्नै पारामा दिइएको छ ‘ट्याक्सिकोप्टर’ । यही ट्याक्सिकोप्टर उत्रिएको ठाउँबाट कथा शुरु हुन्छ, कल्पनाशिलताको आकाशबाट झरेर उनी कतै पुग्दैनन् आफ्नै गाउँठाउँ आरुवारीलाई नै सेरोफेरोमा संगाल्न पुगेका छन् । तर कथाको आरुवारी अहिलेको हैन धेरै धेरै पछिको रहेको छ । यही शुरु आतिक्षणलाई उनकै शब्दमा ओरालु ट्याक्सिकोप्टर उनको फ्ल्याट्को माथिल्लो छतमा उत्रियो । आरुवारी स्थित अत्याधुनिक आवास क्षेत्रमा बनेको आधुनिक सुविधा सम्पन्न यो गगनचुम्बी विशाल भवनको पचासौँ तलामा थियो उनको फ्ल्याट र त्यो भन्दा पनि पाँच तलामाथि यो आकाशे ट्याक्सीकोप्टर बिसौनी । उसको बाबुबाजेले चढ्ने जमिन माथिको सडकमा ट्याँ ट्याँ र टुँ टु गर्दै घन्टौं जाममा फस्ने ट्याक्सी मोटरहरु कतै कतै मात्र देखिन्थे .......... उसको सिङ्गो जीवन नै यन्त्रवत् थियो । स्वयम् यन्त्र जस्तै लाग्थ्यो ऊ र आजको पुस्ता । त्यसैले उनलाई सौन्दर्य र प्रेमजस्ता कुराबारे सोच्ने समय नै थिएन, न त उनीहरुको जीवनमा कुनै मानवीय आवेग संवेगकै कुनै स्थान थियो । उसको आजको विश्वग्राम साँघुरिएको मात्र थिएन, भाषा, संस्कृति, व्यवहारमा पनि सबै एकरुप बन्दै थिए, एकैनासे । न विविधता थियो, न कुनै आफ्नोपना । सिङ्गो संसार नै एक रुप– एक रसको रोवर्ट जस्तै । यहाँसम्म आइपुग्दा उनको कल्पनाशिलतामा घुसाइएका काठमाडौँको प्रयोजन आरुवारी स्वजन्मथलोको मोह मात्र हैन स्वयंलाई पनि ऊ अर्थात कम्प्युटर सफ्टवेयर इन्जिनियर विकास शर्मा उर्फ विजय चालिसेका अहम्लाई नै उचालिएको प्रष्ट देखिन्छ । लाग्छ उनी भाविलाई अहम् ब्रम्हास्मिंको आध्यात्मिक उछालबाट भौतिक सतहमा भावि बीच आपूmलाई उतार्न चाहन्छ । उनको आध्यात्मिक संस्कारले पनि उनलाई यसैगरी अँगालेको देखिन्छ । एउटा कथाकार आफ्ना, विषयवस्तु प्रस्तुत गर्न बस्दा त्यसैमा लिन हुन भनेको समाधिस्थ हुनु हो । समाधिस्थबाट हुने स्फूरण तेज, स्वच्छ र आलोकमय बन्दछ । यही आभाष अजय मनबाटै प्राप्त हुन्छ । विकासका आयामहरुले जतिसुकै ब्रह्माण्ड ढाकोस्, त्यसले मात्र मान्छेको मन तृप्त रहन सक्दैन । यान्त्रिकीकरणले सबै सुविधा जुटाइएता पनि त्यो सुविधा शास्वत रुपमा रहन सक्दैन । एउटा न एउटा घटनाले सुषुप्ततालाई कसरी जगाई मन भन्ने कुरा आपूm सबल बनेर देखाउँदो रहेछ भन्ने कुरा कथाले खुलस्त पारेको छ । यहाँ यही कुरालाई उजगार गर्ने कुरा स्वयं मन मस्तिष्कका तानावानाको स्वरुप दृष्यपटलबाट कल्पना गर्न सकिन्छ ।
कसरी भयो यो ? ............ निकैवेर मष्तिकमा जोड दिएपछि झट्ट सम्झ्यो, यो करामत पक्कै पनि अल्ट्राभ्वाइलेट रेको हुनुपर्छ । केही दिन अघि मात्र उसले अल्ट्राभ्वाइलेट रेको स्रोत पत्ता लगाएर आफ्नो कम्प्युटरको क्यामेरालाई त्यसैबाट चल्नेगरी मिलाएको थियो । ठोस वस्तुलाई चिरेर त्यसभित्र प्रवेश गरी दृष्य समात्न सक्ने क्षमता थियो यो परावैजनी किरणमा ।
कल्पनाशिलता, सादृष्यताको मिलनविन्दुको समेट्याई मात्रले विज्ञान कथा तयार हुन्न । विज्ञान सिद्धान्तका अनिवार्य ज्ञान अनि तर्कशक्तिको प्रचुरता पनि रहनुपर्दछ भन्ने कुराको नमूना पनि यहाँ उजगार छ । अनि कथाको मागबमोजिम प्रस्तुत सूत्रको प्रमाणिकरणकै निम्ति पनि घटनाको तारतम्य मिलाउने कठिन काममा कर्म गर्दै कथाले दृष्य फोकस गरेको छ यसरी –“ स्क्रिनको एक छेउमा अकस्मात् छिमेकी घरको स्नानघरको दृष्य देखा प¥यो । स्क्रिनको सानो कुनोमा सीमित त्यो दृष्यलाई बढाएर उसले स्क्रिनभरिको बनायो । नचाहँदा नचाहँदै पनि उसले त्यो दृष्यको आकर्षणबाट आँखा हटाउन सकेन । एक प्रकारले सम्मोहित थियो ऊ । स्व्रिmनको दृष्यमा स्नानघरभित्र एउटी सुन्दरी निस्फिक्री नुहाइरहेकी थिई । पानीको थोपा उसका सुनौला केशराशिबाट मोतीझैँ झरिरहेका थिए । त्यसरी झरेका मोतीदाना पानीका थोपा उसको भिजेको सुडौल शरीरबाट विस्तारै गुडेर पुष्ट शरीर हुँदै कटि प्रदेशतर्फ झर्दा सौन्दर्य झनै निखारिएको देखिन्थ्यो । स्नान गर्दा हावामा उडेझैँ उसका नृत्यमय भावभङ्गीको सम्मोहनबाट विकास धेरै वेरसम्म बाहिर निस्कनै सकेन ।” भनिन्छ विज्ञान विषयकै शुष्कताको नमूना हो । यो शुष्कतामा रसिकताको चोप दिएर मानवीय प्रवृत्तिको अस्तित्व बोध गराउन कम मिहिनेतको खाँचो परोइन । यी केही उतारबाटै कथा जिवन्तता बनाइएको छ । विजय चालिसेले आफ्नो क्षमता पुष्टि गरेका छन् ।
यस पछिको कथा रहेको छ ‘कतै देखिएन विज्ञान’ शीर्षकमा यस दोस्रो कथा त्यतिकै शसक्तरुपमा प्रस्तुत रहेको छ तर पनि शीर्षक चाहिँ अलिक अनिँदोपनाले अल्झिएको देखा पर्दछ । चाटुकारीताका चटपटे यसमा नरहेको भने होइन । एउटा सानो मुलुक भएर पनि नेपालका नेपालीमा रहिआएको मानवतावाद अर्थात आपूmलाई मेटाई अरुलाई सुख दिनु जहाँ छ भन्ने भावनाका पुञ्ज यस कथाभित्र छिरेको छ । यहाँ बिस्तारित कथासार उल्लेख्य गरेर आफु अल्मलिने र पाठकका उत्सुकता मार्ने काम नगर्दा नै जाति लाग्न पुग्दछ बाजेले उसलाई विदा गर्दा भनिएको वाक्य एउटा चाहिँ कथाकै मूल मर्म रहेको देखा पर्दछ वैज्ञानिक बनेर मान्छेको भलो हुने काम गर्नु मानिसको हितमा नयाँ नयाँ कुरा पत्ता लगाएर देशकै नाम राख्नु । “सायद यो कथाको तानाबानाको प्रभाव उनको पहिलो उपन्यास बाट उघ्रेको छ । थ्रिलर, सस्पेन्स आदिको घोलाई यस कथामा पनि घोलिएको देखिन्छ ।
तेस्रो कथा रोवोरामको विद्रोह शीर्षकमा रहेको छ । अघिल्ला दुई कथा भन्दा बेग्लै यन्त्रमानवको विकसित स्वरुप र सम्भाव्यतालाई अनुसिलन गरिएको छ । घरको व्यवस्थापन गर्ने पात्र रोबोराममा केन्द्रीत यो कथा पनि रोचकपारामा प्रस्तुत गरिएको छ । कथाका कथाकार यहाँ आफ्नो नाम अल्फा बिटाको रुपमा परिचित गराउन खोजिएको छ । नहुनुपर्ने किन भइदिएको छ भन्नेबाट शुरु गरिएको कथा सम्वादात्मक रुपमा छ । शुरुमै सम्वाद यसरी गरिएको छ ओहो ! कस्तो हिउँ जस्तै भएर घर त ! रोबोरामले आज हिटर चलाउन पनि बिर्से छ कि क्या हो ? उसले साथी तिर हेर्दै भन्यो । यस सम्वादबाटै कथाले के भन्न खोज्दैछ भन्ने कुराको शीर्षकीय अनुमानलाई सही बाटो पक्रेको आभाष मिल्दछ । विवेचनात्मक तौर तरिका सबै कथाका विशेषता हुन् कृतिमतालाई सकेसम्म पन्छाएर सटिक लेखन विजय चालिसेका विशेषता नै रहेको आभाष मिल्दछ । यन्त्र मानव (रोवर्ट) मा चेतनाको विकाशका परिनतिको आकंलन यस कथामा पाइन्छ । मान्छेले बनाएको यन्त्र मानवका पलाउँदा आकांक्षाका विकासक्रमको प्रतिफललाई यहाँ सचेतनाको रुपमा लिइएको छ साथी सिग्माद्वारा यन्त्र मानवका परिचालन प्रक्रियामा सहजीकरण गरिएको छ । कथा टुङ्गिन्छ रोवर्टहरुमा चेतना विकासले मानवले गरेको आविष्कारको प्रतिद्वन्दी समस्याको रुपमा खडा भैसकेपछि समाधानको उपाय के ? त्यो के लाई के झैं मै थाति राखेर कथा टुङ्गयाइएको छ । सम्वादात्मक शैलीले कथा अरु रोचक बनेको छ । आख्यानकार चालिसेका तर्कशक्ति पनि यसमा प्रष्ट रुपमा कलात्मक ढंगले अघि बढेको पाइन्छ ।
चौथो कथाको शीर्षक रहेको छ वानर सेना विज्ञान भित्रका शैतान मष्तिष्कका उद्भवका विषयवस्तुका संगालो हो । राजनीतिक स्वार्थको प्रतिविम्व भने पनि अत्युक्ति नहोला त्यस कथालाई । विज्ञान, मनुष्य मिश्रको दानवी चरित्रको पराकाष्ठा मात्र होइन – तिनका अवयवका खोलखालको परिणतीमा यो कथाले व्यङ्गयात्मक स्वरुप पनि लिनपुगेको मान्न सकिन्छ । यसमा उल्लेख्य वाक्यांसहरु जस्ताको तस्तै उतार्नु पनि एउटा उदाहरण नै हुने देखिन्छ । जस्तै, निर्वाचित सरकार विभिन्न कारणले असफल भएपछि संवैधानिक विशेषधिकारको प्रयोग गरेर मनोनीत राष्ट्रपतिले नयाँ सरकार बनाएका थिए । नयाँ सरकार आएको केहीपछि केन्द्रस्थित एउटा विशाल सरकारी अस्पताललाई मातृशिशु सम्बन्धी अस्पतालको रुपमा विकसित गरिएको थियो । त्यो अस्पतालको विकास भएपछि केन्द्रीय सहरका प्रत्येक गर्भवती आमाहरुले त्यहीँ गएर नियमित रुपमा स्वास्थ्य परीक्षण र उपचार गराउनैपर्ने अनिवार्य व्यवस्था लागू गरिएको थियो । शुरुमा राजधानीमा मात्र अनिवार्य गरिएको यो मातृशिशु कल्याण योजना नामको कार्यक्रम पाँच वर्षभित्र पाँच विकास क्षेत्र र त्यसको दश वर्ष भित्र जिल्ला सदरमुकामहरुमा पु¥याउने सरकारको लक्ष्य रहेको थियो ।
यहाँ विज्ञान भित्रको कथाबाट अन्तरमा निहित रहेको सेरोफेरोमा राजनीतिक मानवताविहिन स्वार्थ साधन ज्ञान पनि उजगार गर्दै लाने ब्रह्मज्ञान पलाएको देखिन पुगेका छन् भन्न सकिन्छ आख्यानकारमा । यही वृत्तमा अझ त सुक्ष्म केलाईमा के ? कहाँबाट कसरी के को लागि यहाँ साधन विहीन सरकारहरु के कसरी चल्दछन् भन्नेमा समेत चिन्तन पसेको टकटक्याईहरु यहाँ भेटिन्छन् । अहिले यहाँ ती मध्ये पैँठमा फेरि एउटा उतार नै उघेर्ने सन्निकट देखिन्छ “जस्तो निर्देशन पाउँछ, त्यस्तै गर्ने त होनी सरकारले । सधैँ शङ्का गरेर पनि त हुँदैन नि कसो ?” यी वाक्यांश विज्ञान हो की होइन प्राशंगिक वा अप्रासंगिक ??? आपूm केही नबोलेर विज्ञानको भित्रको सेरोफेरोमा मात्र मानवीय ज्ञानको हाजीर जवाफी प्रश्न उठाएका छन् आख्यानकारले यसमा । आइरन भ्याक्सिन लिएको दुई तीन दिन पछी नै शीलाले आपूmमा विशेष प्रकारको परिवर्तन महशुस गरिन् । यो परिवर्तन नै खोजको विषय बनेको छ आख्यानमा । नकारात्मक उठानको सकारात्मक प्रयत्नहरु ‘वाँनर सेना’ आख्यानका मात्र सोपान होइन र विज्ञानको के हो पुस्तकको सारा विज्ञान कथाका सोधाई देखिन्छ उत्तरमा जवाफका मेलोमेसोमा यो कथा बैकुण्ठ जाला भन्न भ्याइएको देखिन्न प्रायः परिणाममा हातमा लाग्यो यहि भन्न छोडिएको छ । यो छोड्नुको तात्पर्य अहिलेसम्म विज्ञानका हिसाब किताबमा भाग गर्दा शेष निस्कन बाँकि नै रहेको निक्र्याैल स्रष्टामा रहन पुगेको हेरेको जस्तो पनि लाग्दछ । नील कण्ठी सैन्यदल र राष्ट्रभक्त पथजस्ता आफ्नो बफादारहरुको संख्या बढाउनु । त्यही गोप्य योजना अनुसार उनीहरुका बफादार वैज्ञानिकहरुले निकै बफादारहरुको मष्तिष्कबाट विशेष तत्व निकालेर स्मृति हस्तान्तरणको भ्याक्सिनको विकास गरेका रहेछन् । गर्भिणी महिलाहरुलाई गर्भावस्था मै एक एक हप्ताको अन्तरमा नियमित पाँचपटक यो म्याक्सिन दिएपछि नवजात शिशुमा उनीहरुले चाहे जस्तै बफादारीको गुण सूत्र विकसित हुन्थ्यो ।
यहाँ अगाडि स्पष्ट रुपमा कथिएको पनि छ विवेक र शीला दुई वर्ष अगाडि विवाह बन्धनमा बाँधिएपछि सन्तान चाहनाअनुसार गर्भधारण गरेकी थिई । प्रोफेसर विवेक स्वतन्त्र रुपमा मस्तिष्क प्रत्यारोपण सम्बन्धी शोधकर्तांको रुपमा र पत्नी शीला स्वयं एक अस्पतालमा कार्यरत रहेर पनि सरकारी आइरन सुई लिन बाध्य भएर सुईको प्रभाव थाहा पाएर यसैको शंकाबाट क्रोध जन्मन पुगेको हुन्छ । यसै कथाको पृष्ठभूमिमा कथा अगाडि बढेको देखिन्छ । कथालाई जिवन्तता दिँदै आख्यानकारले आफ्नो आख्यानमा जुन चेष्टा देखाएका छन् त्यसमा मात्र मानवीय स्वतन्त्रता विरुद्धका षडयन्त्र मात्र समाहित नरही राजनीतिक स्वार्थ, सत्तालिप्सा आदिबाट मानिसै पनि कति सम्म गिर्न पुग्दोरहेछ भन्ने कुरा अपत्यारिलो पाराबाट कथ्न पुगेको देखिन्छ । वास्तवमा भन्ने हो भने त्यति सम्म पुगेको अहिले नदेखिए पनि त्यही हाराहारी क्रियाकलाप विविध माध्यमबाट हुँदैन नभइरहेको चाहिँ भन्न सकिँदैन । यहाँ पनि उसको कल्पना पोखाईमा एउटा मानवीय आकृति भित्र दानवीय प्रवृत्ति हावीको डरलाग्दो छवि छताछुल्ल हुनपुगेको छ । यो छताछुल्लमा वाक्य वाक्यभित्र अर्थ माथि अर्थ पत्र पत्र स्वरुपमा तह तहहरु जम्न पुगेको छ । जसबाट कथ्यकारले आफ्नो मन मष्तिष्क तथ्यसम्म पु¥याउन कति कसरी खर्चेको छ भन्ने पनि उजगार हुन पुगेको देखिन्छ । उनकै विन्यासका अत्यासको नमूल्य फेरि पनि “उसको आँङ् पनि सिरिङ्ग भयो । ओहो ! राष्ट्र र जनताका विरुद्ध यति ठूलो षडयन्त्र ! वास्तवमा मातृशिशु सेवा नामको त्यो कार्यक्रमको भित्री उद्देश्य कम खतरनाक थिएन । ‘वानर सेना’ भित्र पनि बेग्लै प्रकारको एकमा अनेक सन्देश प्रवाहित रहेको पाइन्छ । पाँचौ आख्यान पुस्तककै नामाकरण अर्थात् विज्ञानको केदी शीर्षकीय कथा रहेको छ । विज्ञानको कैदीमा प्रस्तुतिकरण बेग्लै ढाँचा उजिल्याएका छन् स्रष्टा विजय चालिसेले आविष्कार बारे अघिसम्म बढी ढल्केका अनि आविष्कारकका कर्मबारे बढि चुहिएका लेखनी आविष्कारका वैज्ञानिकको दिनचर्या प्रतिसमेत कोमल भएर प्रतीक पात्रको नामनै आविष्कार जुराएका छन् । किन आँकलन गरुँ कथाको एकादेशबाटै निन्द्राबाट बिउँझिए पनि आविष्कारका आँखा निन्द्रालुनै थिए । अरु सबै काम कुरा कम्प्युटर र मिसिनहरुद्वारा पुरा हुन्थे । भोक, निन्द्रा र शरीरका अरु आवश्यकता भने तिनको नियन्त्रणमा थिएनन् त्यसैले राती निन्द्रा र नपुगेर उसका आँखा निन्याउरै देखिन्थे । इन्टरनेटमा आफ्ना पिता पुर्खाको चाखलाग्दो मात्र होइन, लोभलाग्दो इतिकहास हेर्दा हेर्दा रात छर्लङ्गै बितेको उसले पत्तै पाएन ................ पुर्खाको रोचक वर्णन सुन्न र हेर्न बाधा पर्छ भनेर उसले समय भयो अब सुत भनेर सम्झाउने मिसिन पनि जानी जानी बन्द गरेर राखेको थियो .................. । यी वाक्यहरु ओरालिनमा रमाए होलान् ओराल्नेले, पढ्नेले पढेपनि होलान् तर यी ओरालाई मात्र एकार्थतामा सीमित राख्नमिल्ने खालका छन् त ? हो यहाँ उकेल्न मन लाग्छ चाहे सुस्क थानिएको विज्ञान पृष्ठभूमिको साहित्य होस् वा नवरसले परिपूर्ण साहित्य गहिराईमा जति गहिरिएर प्रस्फुटित हुन्छ त्यति नै त्यो रसिलो भरिलो रहन्छ । अर्थात् गोता लगाउन दिनसक्ने सागरीय क्षमता तिनमा हुनुपर्दछ । विजय चालिसेमा गोताखोरका साधन चाहिँदो मात्रामा रहेको छ । शब्दको थुपार छ त, शब्दलाई ठाउँ अनुसार ठ्याक्क ठ्याक्क मिलाउने अनि तह तहमा उपयुक्त रंग चढाउने र रंगबाटै विविध आशय ओराल्ने कलाकारिता निहित छन् यसैले त उनका विज्ञान कथामा जिवन्तता मात्र होइन जीवतका बहुआयामिक छवि तरंगित भेटिइन्छ ।
“दिन ३०१० को कात्तिक महिनाको त्यो ओसिलो बिहानीले उसको कोठा भित्र कुनै असर पार्नसकेको थिएन । सिंगो प्रकृति मिसिनको माध्यमबाट विज्ञानको मुठ्ठीमा थियो .... प्रकृतिसँग सोझै सम्पर्क गर्न पाउनु स्वर्ग पाउनु सरह थियो ।” प्रत्येक कथालाई बेग्लै बेग्लै स्वादमा पस्कने चेष्टाको क्रममा विज्ञानको कैदी पनि रहेकै छ । अघिल्ला कथाहरुमा कुनै समयसिमा कोरिएका थिएनन् । यसमा कोरिएका छन् । एक प्रकारले हेर्दा यो कथा निबन्धात्मक आत्मकथाको रुपमा पनि हेर्न सकिन्छ । यहाँ पात्र उभ्याईएको छ आविष्कारको रुपमा । दोहो¥याई उही कुरा भन्नुको बाध्यता पनि यसैकारण छ की आत्मकथाको स्वरुप हुँदा हुँदै पनि आत्मतत्व नै ३०१० बाट अगाडि हैर्न पछाडि फर्कन चाहेर पनि नसक्ने बाध्यता आविष्कारलाई छ । यस बाध्यताका हरफहरु यस प्रकार कुँदिएका छन् – “...चारैतिर अग्ला अग्ला पहाडले घेरेको काठमाडौँ उपत्यका बिहानीपखको कमलो–पहेँलो घाम पोतिएर सुनौलो रङ्गमा रङ्गिएको थियो .... अरु दिशातिर अग्ला अग्ला गगनचुम्वी भवनहरुले केही नदेखिने भए पनि बौद्धनाथ, स्वयम्भूनाथ, पशुपतिनाथक्षेत्रभने केही खुला राखिएका थिए ..... विशला विशाल आकारका घरहरुको वस्ती उपत्यकाको दक्षिण–पूर्व र पूर्व–उत्तरतिर ढाकेर फैलिएका थिए .... घरकै छानामा उमारिएका कलमी बिरुवा र पूmल बाहेक प्राकृतिक अध्ययनका बोटविरुवा, वनस्पति र फलपूmलहरु देख्न नपाएको जुगै भइसकेको थियो । .... जे थिए ती सबै विज्ञान निर्मित नक्कली थिए ।”
कथा आफ्नो उद्देशयमा शब्दका जुन ओसिलोपनाबाट उठान हुँदै पिचिक्क मूल फुटाउँदै एउटा दह नै तैयार होइन्छ । त्यसैगरी कथाले गति पक्रेको देखिन्छ, जसमा आफ्नो माटोको पाटो, वातावरणजन्य स्वभाव लक्ष्य पूत्र्ति गर्दैगएको देखिन्छ । मनोविज्ञानका कोमलतम् लेउहरु उम्रिरहेको देखिन्छ, जलकुम्भिहरुको उमारहरु बताइएको छ, त्यो स्वभाविकताको रंग पनि क्रमश ः भरिँदै जान्छ यस्तै यस्तै रुप कथाले लिँदै गएको पाइन्छ । सम्पूर्ण प्राय ः प्राप्ति त छ चारैतिर त्यो प्राप्तिबाट तृप्ति छ त ? त्यो भौतिक प्राप्तिको सन्तुलन विहिनमा सन्तुष्टि कायम गर्नपुग्दछ त यही प्रश्नको जवाफ हर कथाले दिइरहेको छ । झट्ट हेर्दा कुनै कुनै कथा अधुरो अपुरो लाग्न सक्ने खालका पनि छन् तर वास्तविकता लाक्षागृहको माया जाल जस्तै जस्तै हुनपुगेको छ । यही विज्ञानको कैदी पनि यही बुँदागत स्वरुपमा पाइला बढाउँदै लक्ष्यको उक्लाईमा उक्लँदै गएको देखिन्छ । अरु बढी व्याख्यामा नगएर यस पक्षको दृष्टान्तलाई अरु अलिकति उजागर गर्ने हो भने यहाँ उपलब्धिका मन्थन अन्ततिर आएर यसरी गरिएको छ । “हाम्रा बाजे बराजुको पालामा कमारा–कमारी, दास–दासी र मेरो स्थितिमा ? उनीहरु आपूmजस्तै मानिसहरुको आदेश विना केही गर्न सक्दैनथे, ..... मैले नै बनाएको कम्प्युटरले मेरो मालिकको स्थान लिँदै छ । ..... यहाँ सम्भाव्यताको पहुँचमा पुगेर कथा टुङ्ग्याइएको छ ।
यसपछिको अर्को कथाको शीर्षक रहेको छ –प्रलयको तयारीमा” यो कथा पूर्व कथाहरु भन्दा फरक छ । प्रत्येक कथाको पृष्ठभूमि फरक नै रहेको छ तापनि ती कथाहरुको सम्भाव्यतालाई दृष्टिगोचर गर्ने हो भनेँ अलिक टाढा नै छ कि भन्ने भान पर्नसक्दछ तर यो वातावरणीय प्रभावको पृष्ठभूमिमा प्रस्तुत कथाको सम्भाव्यता नजिक मात्र नभई भोगाइका लाक्षणिक स्वरुप हामीले अँगाली सकेकै अवस्थामा अझ सन्निकट फेरोको आभास मिल्नपुग्दछ । कथा यसरी शुरु भएको छ –
“पृथ्वीमा हिमयुगको आगमन हुने नेपाली वैज्ञानिक केदारको भविष्यवाणीले सामान्य मानिस मा भयको लहर फैलाइदियो । उको लामो अध्ययनका परिणाम थियो– पृथ्वीमा बढ्दो प्रदूषण, रासायनिक प्रतिक्रिया, विकिरण र अन्य गतिविधिका कारण सूर्य र पृथ्वीको बीचको वातावरणमा नयाँ खालको एउटा पर्दा निर्माण भइरहेछ .... संसारका ठूलो वैज्ञानिकहरुले यो कुरामा विश्वास गरेनन् । उनीहरु उल्टै भन्दै थिए “पृथ्वी दिन प्रतिदिन गर्माउँदै गएको छ । यही क्रममा गर्माउँदै गयो भने हिमयुग होइन बरु सिङ्गै पृथ्वी तातेर आगोको गोला बन्न बेर छैन, आणविक बिस्फोट, हरितगृह प्रभाव, सवारीसाधनबाट निस्रित ताप, धुवाँधुलो तथा मानवीय चापका कारण भइरहेको वनजङ्गलको विनास आदिले शीत युग होइन, तापयुगको सम्भावना चाहिँ प्रवल छ ।” सानाको कुरा नसुन्ने प्रवृत्तिको विस्तार यहाँ पनि भयो, त्यसपछि पृथ्वीभित्रको गर्भगृहमा केदारको प्रवेशबाट कथा टुङ्ग्याइएको छ । यसबारे कथा अनुसार सबै कुरा खोल्न कथाले निषेध गर्न खोजेको देखिन्छ किनकि त्यसबारे पुरै कथासार भनिदिएमा पाठकका उत्कन्ठामा चोट पुग्ने लाक्षणिक स्वरुप अनुभूत आफैँ गरिँदो छ । यस कथामा पनि चालिसेले एउटा थप आयाम प्रदान गरेकै छन् यति चाहिँ भन्न मिल्दछ ।
त्यसपछि सातौँ कथाको रुपमा “सायद प्रेम मरेको छैन” शीर्षकको कथा कथिएको छ । कथाको शीर्षकबाटै कथाको अङ्ग पारदर्शी रहन पुगेता पनि यसका विषय वस्तुले एकातिर भौतिक सम्पूर्णताले पनि मानिस तृप्त रहन सक्दैन भन्ने कुरालाई नै अझ जोड दिएको नै छ त अर्को तर्फ विज्ञान मात्र नकारात्मकताका अँधेरो खाडलमा ल्याण्डड्रप गर्न हुने कुरा पनि होइन भन्ने कुरामा जोड दिइएको देखिन्छ । यो कथाको अर्को विशेषता के रहेको पाइन्छ भने उल्लेख्य कथा मध्ये सरल र स्पष्टता यस कथामा वेग्लै प्रकारले भित्रिएको छ । विज्ञान कथा भित्र मायाप्रीतिको प्रवेश मानवीय स्वभाविक गुण भएकोले यसलाई नकार्न नसकिने तथ्य यहाँ खुलाइएको छ । एक साता लामो विशेष यात्राबाट फर्के, रमेश उघ्राइदेखि शौचादिकृयासम्ममा आपूmले अरु केही गर्न नपर्ने गरी आफ्नो गृहप्रवेश हुन्छ । बेला विज्ञानले यतिसम्म पु¥याएको अवस्थाको थियो । संक्षेपमा भन्ने हो भने रोगबाट मुक्ति अंगप्रत्यारोपणदेखि अन्य ग्रह र आकाश गङ्गामा आगमनको युगमा प्रवेश सम्ममा पुगिसकेको थियो । रोवोट मानिस सादृष्य स्वरुपमा आइसकेका थिए । तर वर्तमान कस्सिदो छटपटिँदो पनि थियो । मानिसका यावत यान्त्रिकीकरण कारक तत्वले मानिसका मांसपेशी र अङ्ग प्रत्यङ्ग भने केही शिथिल बन्दै गइरहेको थियो यति सम्मकी साना समूहका भाषासम्म लोप हुन पुगिरहेका थिए । तर पनि मानिसको अन्तर सन्तुष्ट थिएन । रमेश पनि आज आफ्नो बालसखा शान्तिको सम्झना गरिरहेका थिए त्यसैलाई भेटाउन उनले अनेक यत्न गरे । सबैबाट निस्फल भएपछि विद्युतीय सम्पर्कको माध्यमबाट प्रयत्नमा लाग्न पुगे । त्यसमा सफल रहे ? शान्तीले रमेशलाई चिनिन् ? शान्तीको अवस्था के थियो त ? यावत् प्रश्नको जवाफ यस कथामा उनिएको छ । कथा अलिक लामो भएको प्रतित हुँन्छ । यहाँ भने तर फरक स्वाद भने यस कथाले दिएकै देखिन्छ ।
आठौँ कथा ‘सुपर अर्थ’ पृथ्वीबाहेक अरु ग्रहमा जीवको अस्तित्व माथि सोधकथा हो । यस सोधकथामा नेपाली वैज्ञानिकहरुले पृथ्वीबाट करिब ५०० प्रकाश वर्ष टाढा, पृथ्वी भन्दा १४ गुणा साना ग्रहमा जीवन अस्तित्व रहेको र त्यसबाट मित्रताको सन्देशसमेत प्राप्त गरेर बधाइ सन्देश आइरहेको देखाइएको छ । कथामा उही पाराको स्वादको विलगपना रहेको छ । तर यसमा ठोसिलोपन बढी नमिपन चाहिँ शुन्य प्राय रहेको देखिन्छ । अन्तिम कथा “प्रयोग÷प्रत्यारोपण” कथा रहेको छ यसलाई पनि एउटा व्यङ्गयात्मक राजनैतिक स्वार्थ पूत्र्तिका रंगमा रंगित कथाको रुपमा लिन सकिन्छ । नयाँ पुस्ताको मानिस तैयारीको परिकल्पना यस कथामा गरिएको छ । यो दोस्रो सम्वादात्मक कथा बनेर देखापरेको छ । यच्छा अनुसार सोचे जस्तो मानिस उत्पादन गर्न वैज्ञानिक सक्षम यस कथामा देखाइएको छ ।
श्रीमान अर्थात् नेतागण ? चाहन्छ जसको हात कुशल होस्, मस्तिष्क आज्ञाकारी अनि मुटु सम्वेदना, ममता र चेतना शुन्य जताको आकांक्षी रहेको हुन्छ, तयो आकांक्षाको पूर्ति वैज्ञानिकबाट हुन पुगिरहेको देखाइएको छ । समग्रमा कथा संग्रहले औपन्यासीक वातावरण अंगिकार गरेको देखिन्छ । यसमा उल्लेख्य पात्र परिचय भन्दा विज्ञान र मानवताका विविध स्वरुप नै पात्र परिचयका रुपमा प्रस्तुत छन् ।
कथाहरुमा अघि उल्लेख गरेझैँ होटलराँकीमा हत्या (जासुसी उपन्यास ?)को प्रभाव यसमा पाइन्छ । यसबाट फाइदा उठाइएको नै देखिन्छ । जसबाट पाठक घाटामा पर्नु भन्दा लाभ नै प्राप्त गर्न पुगेको देखिन्छ । तर पनि केही अप्ठ्यारा असजिला पात्रको नामकरण कतै कतै देखापर्दछ । कतै कतै बौद्धिकताका प्रसारणका लोभले छोटो मिठो भन्दा व्याख्यात्मकताले बढी ठाँउ लिएको आभाष मिलेता पनि समग्रमा मानवीय चेतनशिलता प्रति समर्पित सचेतनाले कथा संग्रह पठनीय संग्रहणिय एवं सम्मानयोग्य बन्न पुगेबाट यसका अँधेरो पक्ष विलिनै हुनपुगेको देखिन्छ । समग्रमा विजय चालिसे लेखनका बहुप्रतिभाशाली व्यक्तिका रुपमा यस विज्ञानको कैदीले उभ्याएको मान्न करै लाग्छ । सन्तुलित समाज नै आवश्यकताको धारमा समर्पित अठोटका विचार प्रवाह यस कथा संग्रह पनि प्रष्ट रुपमा उजेलिएका छन् ।
आख्यान बारेमा ब्याख्यान गर्नुपर्दा आ–आफ्नो भाषा र बोलीबाट यसको पहिचान गराउन सकिन्छ । यही सक्नुको सामथ्र्यता बौद्धिक जगत्बाट भइआएको पनि छ । अनि यसको जन्मकुण्डलीको सेरोफेरोमा घुम्दा मानिसलाई सभ्यताकै घेरोमा चहारिन कर लाग्दछ र भन्न सकिन्छ मानवको पदार्पण प्रश्चात् आवश्यकताहरुका पहिचान क्रमहरुमा लाम लागेका यावत कुराहरुको साथ साथमा सायद मनोरञ्जनका स्वरुपमा यसले प्रवेश पाएको मेसो लगाउन सकिन्छ । अझ त यसले प्रवेश गर्नुको तात्पर्य बाल–जगतकै निम्ति रहेको हुनुपर्दछ । यहाँ कुरा अगाडि बढाउँदा फुल पहिले के चल्लामा अलमलिनु पर्दैन स्वतः प्रकट रुपमा श्रृतबाट शुरु भएको यो विद्या लोककथा दन्त्य कथाहरुबाट स्फूर्त हुनुप¥यो । तर सायद आरम्भमा एक वाक्यबाट प्रष्फुटित हुँदै हुँदै पंक्ति पंक्तिका स्वरुपमा हुर्कदै गयो । आज आख्यानका जुन स्वरुप आज छ त्यसको विकाशको थालनी उन्नाइसौँ शताब्दीमा अमेरिकी स्कर्नर एडगर एलेन पोबाट भएको भनिएको छ । जे होस् यसको हुर्काइ तौल, लम्बाई, मोटाइ आदि अहिलेको चेष्टित प्रक्रियामा छैन । तर भन्न सकिन्छ नेपाली साहित्यमा यसको उत्पादन आहानबाटै हुनपुगेको हो कि ? यी यावत कुराहरुको क्रममा भन्न सकिन्छ एकादेशबाट आरम्भ भई सुन्नेलाई सुनको माला भन्नेलाई फुलको माला .......... पनि पछि नै गाँसिन आइपुगेको हुँदै हो । यसबारे यावत कुराहरु पुस्तकहरु अहिले प्रकाशित नै छन् । यसर्थ अरुकुरा यहाँ थुपारिरहनु उचित लाग्दैन । किनकि आख्यान सिद्धान्तको साङ्गोपाङ्गो लगाई रहनु अहिलेको उद्देश्य पनि होइन । तर पनि उल्लेख्य परिवेशजन्य परिस्थितिको सेरोफेरो नै आख्यानधार सन्निकट रहेको देखिन्छ । यही धारको प्रभावमा प्रविधिजन्य उत्पादनहरुबाट प्रभावित भई आख्यानका विविध प्रवृत्तिहरु मध्ये एक विज्ञान पनि आजको आख्यान वृत्तभित्र समाहित हुन पुगिसकेको छ ।
आजको विश्व भूमण्डलिकरणबाट अछुतो रहने कल्पना पनि असम्भवै भइसकेको छ । स्वैर कल्पनाको प्रयोग यस भित्रको मूल आधार मानेमा कुनै अत्यूक्ति नहोला । भौतिक, रसायन, जीव विज्ञानका प्राप्ति अनि अघातमा चिरफार गर्ने आख्यानका मर्म हुन् । यसैले अरु अरु विषयगत खण्डभन्दा यसमा कलम चलाउनु अलिक विज्ञ मात्र होइन कि दक्षता पनि आवश्यक रहन्छ नै । विश्लेषनीय विशेषता यसको मूल तत्व हो । सूचना प्रविधिदेखि भौतिक उत्पादहरुका असर सूक्ष्म रुपमा केलाउने सामथ्र्यता यसको प्रभावकारिताको कसी हो । मानवीय चरित्र र मनोविज्ञानका जलप यसको श्रृङ्गार हो भने निस्पक्षता यसको आधार मान्नुपर्दछ । यथार्थवादीय सैद्धान्तिक अनुसिलन वेगर यसको जिवन्तता पाउन सकिदैन । एकप्रकारले विज्ञानपरक आख्यानलाई नवचेतनवादी वा प्रयोगवादी धारमा पनि लिन सकिन्छ । नेपाली साहित्यमा यस दृष्टिकोणले मूलतः निबन्धका शीर्षस्थ अगुवाका रुपमा रहँदै कथा सिर्जनामा पनि प्रयोगशील नवचेतना मूलक तत्व समाहित रहेर अग्र स्थानमा रहेका व्यक्तित्व हुन् शङ्कर लामिछाने (१९८४–२०३२) । नेपाली कथा साहित्यमा सम्भवत पहिलो विविध कुरा घुसाएर विज्ञानलाई अघि सार्ने परिकल्पनाकार हुन् उनी । श्रृङ्खलाविहीन कथावस्तु, जीवन भोगाइका बहुआयामिक छवि अनि निवन्धात्मक पारा उनको कथामा भेटिन्छन् । मनोवैज्ञानिक पुट आत्मप्रकटीकरणका छ्याङ्गपना अर्को विशेषता उनको आख्यान सृजनात्मकता रहेको छ । माया ६५३, टेस्टट्यूव वेवी, कृक्रिम गर्भधान आदि द्वारा नारी प्रजनन् अधिकारका उज्याला फैलाउने समेत प्रश्न यिनमा ओरालिएका छन् । यिन मध्ये पनि माया ६५३ शीर्षकीय कथालाई एक नम्बरको रुपमा लिन सकिन्छ । यसैगरी ‘उ कसको हो’ शीर्षकीय कथा मस्तिष्क स्थाानान्तरण सन्दर्भ रहेको देखिन्छ । यस पृष्ठभूमिका कालखण्डमा विज्ञान आख्यान प्रति कसैको ध्यान तान्न सकिएको देखिँदैन । निकैपछि यो विँडो थाम्ने काममा लेखन प्रतिभाका बहुआयमिक व्यक्तित्व सरुभक्त (२०१३) ले गरेको देखिन्छ । २०३५ मा ‘धरामा युद्धस्थल’ शीर्षकीय कथाबाट आपूmलाई निरन्तरातर्फ डो¥याएका सरुभक्त कथामा मात्र सीमित रहेका छैनन् । उपन्यास, नाटक, कविता, गीत, गजल, बालसाहित्यसमेतमा आफ्नो प्रतिभा दरिलो रुपमा उपस्थित देखाउँदै नेपाली विज्ञान साहित्यमा समेत विशिष्ट योगदान पु¥याउँदै आएका व्यक्तित्व हुन् । ‘एक अभिनवको आत्मकथा’ (२०४४), ‘छोरी ब्रह्माण्ड’ (२०४७), ‘यामागल’ (२०५४), ‘पदार्थहरुको गीत’ (२०६४) मध्ये एक अभिनवको आत्मकथा आरम्भिक कथासंग्रह रहेको छ जसमा हेल्लो ल्होत्से, हेल्लो वर्तमान, हृदयको पाँचौ कोडा, सायद यो प्रेमको कथा हो होइन र सार्कमिसाइल शीर्षकीय पाँच कथाहरु रहेका छन् । यी सबै विज्ञान कथाहरु हुन् । जसको आस्वाद विल्कुलै ताजा रहेका छन् । यसमा राष्ट्रवाद र अन्तर्राष्ट्रियवादको सन्तुलन, रोवर्टहरुको वैज्ञानिक परीक्षण, आणविक शास्त्रास्त्रले ध्वस्त जगत् आदिका बारेमा विवेचन गरिएको छ । उनका विज्ञानका कथाहरुमा सन्तुलनका गणितीय फर्मुला पहिलिएका छन् ।
यहाँ गन्तव्य अहिलेको ‘विज्ञानको कैदी’ सँग छ । आँपको आँप बियाँको समेत दाम भनेझैँ यस विज्ञान कथासंग्रहको आमुखमा विज्ञान कथाका तत्व, विषयवस्तु र परिवेशसमेत समावेश गरेर स्रष्टाले ठुलै गुण लाएको मान्न सकिन्छ । कथाहरु सबै प्रकाशित छन् । विभिन्न पत्र पत्रिकामा छापिएर टकटक्याइएका छन् भन्नलाई भन्न सकिन्छ । सत्य पनि आखिर उही हो । २०४१ देखि २०७० सम्मका सोह¥याई नै हुन् । तर पुरानो सुनौलोलाई उभ्याउँदा उभ्याउँदै पनि आमुखबाट कथालाई टल्काइएको छ । माथि उल्लिखित नेपाली विज्ञानपरक आख्यानकर्ताहरुका क्रमबद्धतामा चर्चा गर्न नसकिएला खोजी पस्नैपर्ने कतिपय कुराहरु होलान् । तिनकै चर्चा विज्ञानको कैदीका स्रष्टाले यसरी गरेका छन् .......... विज्ञान कथा आधुनिक साहित्यको देन भएको र शङ्कर लामिछानेको ‘आत्माको मीमांक्षा’ (२०११) मा विज्ञानको पदार्थवादी मान्यता वैज्ञानिक अन्र्तदृष्टि रहेकोले पहिलो नेपाली विज्ञान कथा भएको संकेत विचारयोग्य मान्नुपर्छ ........... नेपाली विज्ञान कथाको पहिलो चरणमा लामिछाने पछि ‘अन्तिम भोज’ (२०२०), ‘निषिद्ध देश’ (२०२१), ‘इन्जिनियरको टाउको’ (२०२५), कथा लिएर विजय मल्ल देखापरे । तर यी कथा आधुनिक विज्ञान कथाको परिभाषभित्र कतिको खरो उत्रन्छन् त्यो थप अध्ययनको विषय बन्नसक्छ । अधिकारीका अनुसार त्यसपछिका अवधिमा तुलसीराम कुँवर ‘नेटोपारी’ (२०३१), कविताराम श्रेष्ठ ‘यान्त्रिक यन्त्रणा’ (२०३६), ‘गिनीपिवत्र’ र ‘अस्वस्थामा उवल’ (२०३७) रमेश विकल –विक्रम र नौलो ग्रह’ (२०३९) । सरुभक्तका एक अभिनवको आत्मकथा (२०४४) आदिको योगदान रह्यो ।
यसरी नै दोस्रो चरणमा पनि पहिलो चरणका कविताराम, सरुभक्त, रमेश विकलका साथै गोरख बहादुर सिंह, विजय चालिसे, आमोद देव भट्टराई, रमेश खनाल, मदनमणी दीक्षित, महेश विक्रम शाह, गोविन्द प्रसाद कुसुम, इन्दिरा प्रसाई आदि देखिन्छन् । ............ विज्ञानमा बलजफ्ती चल्दैन अनि विज्ञान आख्यानमा वास्तविकताभन्दा बाहिरका अतिरञ्जनापूर्ण वर्णन पनि गरिनु हुँदैन । विश्वव्यापी रुचीको विषय रहँदै आएको भएपनि नेपाली वाङ्मयमा विज्ञान कथा लेखक र विज्ञान कथा दुबैको संख्या अत्यन्त कम देखिन्छ । तिनका बारेको चर्चा पनि हुने गरेको त्यति देखिँदैन ।
यो उतारको पंक्ति मात्र नेपाली विज्ञान आख्यान स्थितिको दर्पण अर्पणको हेतुले यहाँ गरिएको हो । विज्ञानको कैदीका स्रष्टाको अध्यनन अनुसिलनले त विश्वकै दर्पण खुलाइएको छ । जसको लागि विज्ञानको कैदी नै अवलोकनबाट मात्र प्रष्टिन्छ ।
शङ्कर लामिछाने पछि प्रष्ट रुपमा देखा परेका सरुभक्त नै हुन् भन्ने यहाँ लाग्दछ । तर पनि विजय चालिसे विज्ञानको कैदीबाट बिशिष्ट हुनपुगेको पाइन्छ । नौवटा विज्ञान कथा मात्र होइन विज्ञान कथाको एक पाटो नै यही पुस्तकबाट छर्लङ्ग्याई दिएबाट उपयोगिता यसैबाट अझ बढ्न पुगेको छ अवश्य पनि । आमुखबाट गाँसेर दिइएको विज्ञान कथाका तत्व, विषयवस्तु र परिवेशले पाठकलाई राम्रो खुराक पस्केका छन् उनले । उनले लेखेका छन्, “विज्ञान कथा आख्यान साहित्यको त्यो प्रकार वा जेनर हो जुन विज्ञान प्रविधिको अनुकाल्पनिक आविष्कार –अन्वेषणद्वारा प्रभावित हुन्छ । यस्तो कल्पना प्रायः भविष्यमा आधारित भएर गरिन्छ ......... विज्ञानका प्राकृतिक नियममा रहने भएकोले विज्ञान कथा भने शुरुमा लेखकको कल्पनामा आधारित भए जस्तो देखिए पनि पछि गएर ती कल्पना यथार्थ वा सत्यमा परिणत हुने पर्याप्त सम्भावना रहन्छ ........... ।” यसलाई अरु अगाडि बढाउँदै उनको खुलासा यस्तो छ ... ... विज्ञान कथाको बिषयवस्तु र परिवेशमा धर्ती बाहिरको अन्तरिक्ष अन्य ग्रहवासी तथा पृथ्वी बाहिरको अर्को संसार, ज्ञात वैज्ञानिक सत्य–तथ्यभन्दा अलग प्रवृत्ति र वैज्ञानिक सिद्धान्त सम्बद्ध भावी परिकल्पनादेखि भूत र भविष्य यात्रा, पराशक्ति वा मानसिक शक्तिको अभ्यास र प्रयोग अति सुक्ष्म स्तरमा पदार्थको स्वचालित नियन्त्रण र हावाभन्दा वेगले चल्ने यान वा सवारी साधनहरु जस्ता नवीन आविष्कार र वैज्ञानिक सिद्धान्त, स्थापित सामाजिक संगठनहरुको विघटन जस्ता यावन कुरा समेटिन सक्छन् । सरल शब्दमा विज्ञान कथाको अंगलाई उजिल्याउन र स्थापित स्वरुप प्रष्ट देखाउन लगभग अठ्ठाईस पेजलाई ओगट्न पुगेका छन्, जसलाई कुनै पनि सार्थक प्रंसगबाट अलग्याउन सकिन्न । सबैकुराहरु यहाँ उतार गर्न सकिँदैन र हुन्न पनि । हुन्न यस अर्थमा कि अध्ययनलाई कच्चा वैद्यको मात्रा पाठकलाई तुल्याउन हुन्न पनि । अतः विज्ञान कथाको नागवेलीलाई यहाँ यसै छोडेर नौ कथाको सेरोफेरोमा घुम्नुअघि कथा साहित्यमा सबैभन्दा मनपर्ने विधाका रुपमा ग्रहणकर्ता, स्रष्टा विजय चालिसेका चिनारीकै वृत्तमा बस्नु वान्छनीय ठानिन्छ ।
विजय चालिसे वा डाकुरनाथ चालिसे आख्यानकै क्रममा हेर्दा उपन्यासबाट जन्मन पुगेका देखिन्छन् । जन्मको अल्लारेपनमा उनले स्वभाविक रुपमा आपूmलाई आन्तरिक प्रभावभन्दा बाह्य प्रभावबाट आपूmलाई रंगाएको पाइन्छ । उनको प्रथम पुस्तकार कृतिको नामबाट यसको स्पष्ट परिचय मिल्दछ । होटल राँकीमा हत्या –(२०३१) का स्वरुप वेद प्रकाशकीय स्वरुपकै रहन पुगेको स्पष्ट झझल्को यहाँ मिल्दछ । यस्तै अनि कुँइरो फाट्छ २०३६ पनि सायद गहनता वा बाहिर रहेरै वय अनुसार बतासिएका होलान् । यहि अनुमान कै भरमा पिता रमेश विकलसँग राखेर बाह्य प्रभावका कृति भन्ने दुस्शाहस गरिएको छ । उनमा विदुषी परिवक्वताको आवहवा चाहिं लाग्दछ वानप्रस्थ पछि कर्मकाण्डिखण्डको शुरुआत सँगसँगै लाग्नपुग्ने अर्थात् गधा–पच्चिसी नलाग्दै स्रष्टा हुँदा र पच्चिसी पछि परिपक्वता र विशेषगरी पत्रकारिताका प्रसादसँगै लेखन पुस्ट्याई (परिपक्वता) निखारिँदै गएर २०३९ मा डोटेली लोक संस्कृति र साहित्य, अप्रिलको बेलायत नियात्रा किसान व्यवस्थित सिँचाइ गुठी (संयुक्त विविध –२०५८) मनका तुलिकामा स्मृति विम्वहरु –२०६३ संस्कृति, यात्रा निबन्ध विविध हुँदै आमसञ्चार पक्षगत प्रवाहमासमेत बग्न थालेका । गोरखापत्रका सम्पादक र शिक्षणका अध्ययनले उनलाई बाल साहित्यमा पनि डो¥याइएको हो कि भन्ने लाग्नपुग्छ । अनि पत्रकारिताकै स्वभाविक आनिवानीले उनलाई आख्यानका फाँट फाँट चहार्न पु¥याएको देखापर्दछ । अहान्तरिक अर्थात् ग्रह प्रभाव उनका कृतिमा कति प¥यो भन्ने कुरा खोतल्दा एउटा सत्य यो उजगार हुन पुग्दछ की यसतर्फ उनी अछुतो नै रहे । स्वाभाबिय प्रवृत्ति पनि कारकका रुपमा रहेको हुनुपर्छ । गृह परम्पराबाट उनी अछुतो नै रहे यसको कारण उनको स्वाभाविय प्रवृत्ति नै हुनुपर्दछ । हो पिता रमेश विकलका प्रवृत्ति उनमा शिक्षण पेशा एउटामा चाहीँ हातेमाले भएकै मान्नु पर्दछ ।
यिनै स्रष्टा विजय चालिसेका विज्ञानको कैदी (विज्ञान कथा संग्रह – २०७१ को चर्चाक्रमको सेरोफेरोका कुराहरु माथि तर्क गरिए । उनकै भनाई अनुसार अब अर्को एउटा सामाजिक कथा संग्रह प्रकाशनका क्रममा रहेको छ । रमेश विकलका प्रभाव तत्व पाइएलाको भन्ने जिज्ञासा उठ्न पुग्दछ ।
“विज्ञानको कैदी” पुस्तकीय शीर्षकबाटै इङ्गितका बान्को केही खुल्न पुगे झैँ आभाष हुन्छ । त्यो कति मिल्छ कति मिल्दैनको लेखाजोखा गर्नेतर्फ भन्दा कथाका क्रमहरुसँग जोडिन उपयुक्त लाग्दछ । क्रममा पहिलो कथा अजय मन शीर्षकमा रहेको छ । कथा पढ्दा जुन शिल्प र सम्पे्रषनियता विशेष गरेर विज्ञान कथामा हुनुपर्ने हो शब्ददेखि मनोविज्ञान पाराका जुन धार देखापर्नु पर्ने हो त्यो यथेष्ट रहेको देखापर्दछ । पहिलो कथाका मूल पात्र विकाश शर्मा वरिपरी काठमाडौँ उपत्यका ठडिएको छ, त्यस उपत्यकाको स्वरुप बेग्लै छ । विज्ञानमा बेजोडको जग बसाई सकिएको छ । कथाको प्रारम्भमै एउटा चमत्कारी शब्द उद्भव रहेको छ, जसले कुतुहलता उत्पन्न हुनपुग्दछ ठयाक्क सुहाउँदो नाम आफ्नै पारामा दिइएको छ ‘ट्याक्सिकोप्टर’ । यही ट्याक्सिकोप्टर उत्रिएको ठाउँबाट कथा शुरु हुन्छ, कल्पनाशिलताको आकाशबाट झरेर उनी कतै पुग्दैनन् आफ्नै गाउँठाउँ आरुवारीलाई नै सेरोफेरोमा संगाल्न पुगेका छन् । तर कथाको आरुवारी अहिलेको हैन धेरै धेरै पछिको रहेको छ । यही शुरु आतिक्षणलाई उनकै शब्दमा ओरालु ट्याक्सिकोप्टर उनको फ्ल्याट्को माथिल्लो छतमा उत्रियो । आरुवारी स्थित अत्याधुनिक आवास क्षेत्रमा बनेको आधुनिक सुविधा सम्पन्न यो गगनचुम्बी विशाल भवनको पचासौँ तलामा थियो उनको फ्ल्याट र त्यो भन्दा पनि पाँच तलामाथि यो आकाशे ट्याक्सीकोप्टर बिसौनी । उसको बाबुबाजेले चढ्ने जमिन माथिको सडकमा ट्याँ ट्याँ र टुँ टु गर्दै घन्टौं जाममा फस्ने ट्याक्सी मोटरहरु कतै कतै मात्र देखिन्थे .......... उसको सिङ्गो जीवन नै यन्त्रवत् थियो । स्वयम् यन्त्र जस्तै लाग्थ्यो ऊ र आजको पुस्ता । त्यसैले उनलाई सौन्दर्य र प्रेमजस्ता कुराबारे सोच्ने समय नै थिएन, न त उनीहरुको जीवनमा कुनै मानवीय आवेग संवेगकै कुनै स्थान थियो । उसको आजको विश्वग्राम साँघुरिएको मात्र थिएन, भाषा, संस्कृति, व्यवहारमा पनि सबै एकरुप बन्दै थिए, एकैनासे । न विविधता थियो, न कुनै आफ्नोपना । सिङ्गो संसार नै एक रुप– एक रसको रोवर्ट जस्तै । यहाँसम्म आइपुग्दा उनको कल्पनाशिलतामा घुसाइएका काठमाडौँको प्रयोजन आरुवारी स्वजन्मथलोको मोह मात्र हैन स्वयंलाई पनि ऊ अर्थात कम्प्युटर सफ्टवेयर इन्जिनियर विकास शर्मा उर्फ विजय चालिसेका अहम्लाई नै उचालिएको प्रष्ट देखिन्छ । लाग्छ उनी भाविलाई अहम् ब्रम्हास्मिंको आध्यात्मिक उछालबाट भौतिक सतहमा भावि बीच आपूmलाई उतार्न चाहन्छ । उनको आध्यात्मिक संस्कारले पनि उनलाई यसैगरी अँगालेको देखिन्छ । एउटा कथाकार आफ्ना, विषयवस्तु प्रस्तुत गर्न बस्दा त्यसैमा लिन हुन भनेको समाधिस्थ हुनु हो । समाधिस्थबाट हुने स्फूरण तेज, स्वच्छ र आलोकमय बन्दछ । यही आभाष अजय मनबाटै प्राप्त हुन्छ । विकासका आयामहरुले जतिसुकै ब्रह्माण्ड ढाकोस्, त्यसले मात्र मान्छेको मन तृप्त रहन सक्दैन । यान्त्रिकीकरणले सबै सुविधा जुटाइएता पनि त्यो सुविधा शास्वत रुपमा रहन सक्दैन । एउटा न एउटा घटनाले सुषुप्ततालाई कसरी जगाई मन भन्ने कुरा आपूm सबल बनेर देखाउँदो रहेछ भन्ने कुरा कथाले खुलस्त पारेको छ । यहाँ यही कुरालाई उजगार गर्ने कुरा स्वयं मन मस्तिष्कका तानावानाको स्वरुप दृष्यपटलबाट कल्पना गर्न सकिन्छ ।
कसरी भयो यो ? ............ निकैवेर मष्तिकमा जोड दिएपछि झट्ट सम्झ्यो, यो करामत पक्कै पनि अल्ट्राभ्वाइलेट रेको हुनुपर्छ । केही दिन अघि मात्र उसले अल्ट्राभ्वाइलेट रेको स्रोत पत्ता लगाएर आफ्नो कम्प्युटरको क्यामेरालाई त्यसैबाट चल्नेगरी मिलाएको थियो । ठोस वस्तुलाई चिरेर त्यसभित्र प्रवेश गरी दृष्य समात्न सक्ने क्षमता थियो यो परावैजनी किरणमा ।
कल्पनाशिलता, सादृष्यताको मिलनविन्दुको समेट्याई मात्रले विज्ञान कथा तयार हुन्न । विज्ञान सिद्धान्तका अनिवार्य ज्ञान अनि तर्कशक्तिको प्रचुरता पनि रहनुपर्दछ भन्ने कुराको नमूना पनि यहाँ उजगार छ । अनि कथाको मागबमोजिम प्रस्तुत सूत्रको प्रमाणिकरणकै निम्ति पनि घटनाको तारतम्य मिलाउने कठिन काममा कर्म गर्दै कथाले दृष्य फोकस गरेको छ यसरी –“ स्क्रिनको एक छेउमा अकस्मात् छिमेकी घरको स्नानघरको दृष्य देखा प¥यो । स्क्रिनको सानो कुनोमा सीमित त्यो दृष्यलाई बढाएर उसले स्क्रिनभरिको बनायो । नचाहँदा नचाहँदै पनि उसले त्यो दृष्यको आकर्षणबाट आँखा हटाउन सकेन । एक प्रकारले सम्मोहित थियो ऊ । स्व्रिmनको दृष्यमा स्नानघरभित्र एउटी सुन्दरी निस्फिक्री नुहाइरहेकी थिई । पानीको थोपा उसका सुनौला केशराशिबाट मोतीझैँ झरिरहेका थिए । त्यसरी झरेका मोतीदाना पानीका थोपा उसको भिजेको सुडौल शरीरबाट विस्तारै गुडेर पुष्ट शरीर हुँदै कटि प्रदेशतर्फ झर्दा सौन्दर्य झनै निखारिएको देखिन्थ्यो । स्नान गर्दा हावामा उडेझैँ उसका नृत्यमय भावभङ्गीको सम्मोहनबाट विकास धेरै वेरसम्म बाहिर निस्कनै सकेन ।” भनिन्छ विज्ञान विषयकै शुष्कताको नमूना हो । यो शुष्कतामा रसिकताको चोप दिएर मानवीय प्रवृत्तिको अस्तित्व बोध गराउन कम मिहिनेतको खाँचो परोइन । यी केही उतारबाटै कथा जिवन्तता बनाइएको छ । विजय चालिसेले आफ्नो क्षमता पुष्टि गरेका छन् ।
यस पछिको कथा रहेको छ ‘कतै देखिएन विज्ञान’ शीर्षकमा यस दोस्रो कथा त्यतिकै शसक्तरुपमा प्रस्तुत रहेको छ तर पनि शीर्षक चाहिँ अलिक अनिँदोपनाले अल्झिएको देखा पर्दछ । चाटुकारीताका चटपटे यसमा नरहेको भने होइन । एउटा सानो मुलुक भएर पनि नेपालका नेपालीमा रहिआएको मानवतावाद अर्थात आपूmलाई मेटाई अरुलाई सुख दिनु जहाँ छ भन्ने भावनाका पुञ्ज यस कथाभित्र छिरेको छ । यहाँ बिस्तारित कथासार उल्लेख्य गरेर आफु अल्मलिने र पाठकका उत्सुकता मार्ने काम नगर्दा नै जाति लाग्न पुग्दछ बाजेले उसलाई विदा गर्दा भनिएको वाक्य एउटा चाहिँ कथाकै मूल मर्म रहेको देखा पर्दछ वैज्ञानिक बनेर मान्छेको भलो हुने काम गर्नु मानिसको हितमा नयाँ नयाँ कुरा पत्ता लगाएर देशकै नाम राख्नु । “सायद यो कथाको तानाबानाको प्रभाव उनको पहिलो उपन्यास बाट उघ्रेको छ । थ्रिलर, सस्पेन्स आदिको घोलाई यस कथामा पनि घोलिएको देखिन्छ ।
तेस्रो कथा रोवोरामको विद्रोह शीर्षकमा रहेको छ । अघिल्ला दुई कथा भन्दा बेग्लै यन्त्रमानवको विकसित स्वरुप र सम्भाव्यतालाई अनुसिलन गरिएको छ । घरको व्यवस्थापन गर्ने पात्र रोबोराममा केन्द्रीत यो कथा पनि रोचकपारामा प्रस्तुत गरिएको छ । कथाका कथाकार यहाँ आफ्नो नाम अल्फा बिटाको रुपमा परिचित गराउन खोजिएको छ । नहुनुपर्ने किन भइदिएको छ भन्नेबाट शुरु गरिएको कथा सम्वादात्मक रुपमा छ । शुरुमै सम्वाद यसरी गरिएको छ ओहो ! कस्तो हिउँ जस्तै भएर घर त ! रोबोरामले आज हिटर चलाउन पनि बिर्से छ कि क्या हो ? उसले साथी तिर हेर्दै भन्यो । यस सम्वादबाटै कथाले के भन्न खोज्दैछ भन्ने कुराको शीर्षकीय अनुमानलाई सही बाटो पक्रेको आभाष मिल्दछ । विवेचनात्मक तौर तरिका सबै कथाका विशेषता हुन् कृतिमतालाई सकेसम्म पन्छाएर सटिक लेखन विजय चालिसेका विशेषता नै रहेको आभाष मिल्दछ । यन्त्र मानव (रोवर्ट) मा चेतनाको विकाशका परिनतिको आकंलन यस कथामा पाइन्छ । मान्छेले बनाएको यन्त्र मानवका पलाउँदा आकांक्षाका विकासक्रमको प्रतिफललाई यहाँ सचेतनाको रुपमा लिइएको छ साथी सिग्माद्वारा यन्त्र मानवका परिचालन प्रक्रियामा सहजीकरण गरिएको छ । कथा टुङ्गिन्छ रोवर्टहरुमा चेतना विकासले मानवले गरेको आविष्कारको प्रतिद्वन्दी समस्याको रुपमा खडा भैसकेपछि समाधानको उपाय के ? त्यो के लाई के झैं मै थाति राखेर कथा टुङ्गयाइएको छ । सम्वादात्मक शैलीले कथा अरु रोचक बनेको छ । आख्यानकार चालिसेका तर्कशक्ति पनि यसमा प्रष्ट रुपमा कलात्मक ढंगले अघि बढेको पाइन्छ ।
चौथो कथाको शीर्षक रहेको छ वानर सेना विज्ञान भित्रका शैतान मष्तिष्कका उद्भवका विषयवस्तुका संगालो हो । राजनीतिक स्वार्थको प्रतिविम्व भने पनि अत्युक्ति नहोला त्यस कथालाई । विज्ञान, मनुष्य मिश्रको दानवी चरित्रको पराकाष्ठा मात्र होइन – तिनका अवयवका खोलखालको परिणतीमा यो कथाले व्यङ्गयात्मक स्वरुप पनि लिनपुगेको मान्न सकिन्छ । यसमा उल्लेख्य वाक्यांसहरु जस्ताको तस्तै उतार्नु पनि एउटा उदाहरण नै हुने देखिन्छ । जस्तै, निर्वाचित सरकार विभिन्न कारणले असफल भएपछि संवैधानिक विशेषधिकारको प्रयोग गरेर मनोनीत राष्ट्रपतिले नयाँ सरकार बनाएका थिए । नयाँ सरकार आएको केहीपछि केन्द्रस्थित एउटा विशाल सरकारी अस्पताललाई मातृशिशु सम्बन्धी अस्पतालको रुपमा विकसित गरिएको थियो । त्यो अस्पतालको विकास भएपछि केन्द्रीय सहरका प्रत्येक गर्भवती आमाहरुले त्यहीँ गएर नियमित रुपमा स्वास्थ्य परीक्षण र उपचार गराउनैपर्ने अनिवार्य व्यवस्था लागू गरिएको थियो । शुरुमा राजधानीमा मात्र अनिवार्य गरिएको यो मातृशिशु कल्याण योजना नामको कार्यक्रम पाँच वर्षभित्र पाँच विकास क्षेत्र र त्यसको दश वर्ष भित्र जिल्ला सदरमुकामहरुमा पु¥याउने सरकारको लक्ष्य रहेको थियो ।
यहाँ विज्ञान भित्रको कथाबाट अन्तरमा निहित रहेको सेरोफेरोमा राजनीतिक मानवताविहिन स्वार्थ साधन ज्ञान पनि उजगार गर्दै लाने ब्रह्मज्ञान पलाएको देखिन पुगेका छन् भन्न सकिन्छ आख्यानकारमा । यही वृत्तमा अझ त सुक्ष्म केलाईमा के ? कहाँबाट कसरी के को लागि यहाँ साधन विहीन सरकारहरु के कसरी चल्दछन् भन्नेमा समेत चिन्तन पसेको टकटक्याईहरु यहाँ भेटिन्छन् । अहिले यहाँ ती मध्ये पैँठमा फेरि एउटा उतार नै उघेर्ने सन्निकट देखिन्छ “जस्तो निर्देशन पाउँछ, त्यस्तै गर्ने त होनी सरकारले । सधैँ शङ्का गरेर पनि त हुँदैन नि कसो ?” यी वाक्यांश विज्ञान हो की होइन प्राशंगिक वा अप्रासंगिक ??? आपूm केही नबोलेर विज्ञानको भित्रको सेरोफेरोमा मात्र मानवीय ज्ञानको हाजीर जवाफी प्रश्न उठाएका छन् आख्यानकारले यसमा । आइरन भ्याक्सिन लिएको दुई तीन दिन पछी नै शीलाले आपूmमा विशेष प्रकारको परिवर्तन महशुस गरिन् । यो परिवर्तन नै खोजको विषय बनेको छ आख्यानमा । नकारात्मक उठानको सकारात्मक प्रयत्नहरु ‘वाँनर सेना’ आख्यानका मात्र सोपान होइन र विज्ञानको के हो पुस्तकको सारा विज्ञान कथाका सोधाई देखिन्छ उत्तरमा जवाफका मेलोमेसोमा यो कथा बैकुण्ठ जाला भन्न भ्याइएको देखिन्न प्रायः परिणाममा हातमा लाग्यो यहि भन्न छोडिएको छ । यो छोड्नुको तात्पर्य अहिलेसम्म विज्ञानका हिसाब किताबमा भाग गर्दा शेष निस्कन बाँकि नै रहेको निक्र्याैल स्रष्टामा रहन पुगेको हेरेको जस्तो पनि लाग्दछ । नील कण्ठी सैन्यदल र राष्ट्रभक्त पथजस्ता आफ्नो बफादारहरुको संख्या बढाउनु । त्यही गोप्य योजना अनुसार उनीहरुका बफादार वैज्ञानिकहरुले निकै बफादारहरुको मष्तिष्कबाट विशेष तत्व निकालेर स्मृति हस्तान्तरणको भ्याक्सिनको विकास गरेका रहेछन् । गर्भिणी महिलाहरुलाई गर्भावस्था मै एक एक हप्ताको अन्तरमा नियमित पाँचपटक यो म्याक्सिन दिएपछि नवजात शिशुमा उनीहरुले चाहे जस्तै बफादारीको गुण सूत्र विकसित हुन्थ्यो ।
यहाँ अगाडि स्पष्ट रुपमा कथिएको पनि छ विवेक र शीला दुई वर्ष अगाडि विवाह बन्धनमा बाँधिएपछि सन्तान चाहनाअनुसार गर्भधारण गरेकी थिई । प्रोफेसर विवेक स्वतन्त्र रुपमा मस्तिष्क प्रत्यारोपण सम्बन्धी शोधकर्तांको रुपमा र पत्नी शीला स्वयं एक अस्पतालमा कार्यरत रहेर पनि सरकारी आइरन सुई लिन बाध्य भएर सुईको प्रभाव थाहा पाएर यसैको शंकाबाट क्रोध जन्मन पुगेको हुन्छ । यसै कथाको पृष्ठभूमिमा कथा अगाडि बढेको देखिन्छ । कथालाई जिवन्तता दिँदै आख्यानकारले आफ्नो आख्यानमा जुन चेष्टा देखाएका छन् त्यसमा मात्र मानवीय स्वतन्त्रता विरुद्धका षडयन्त्र मात्र समाहित नरही राजनीतिक स्वार्थ, सत्तालिप्सा आदिबाट मानिसै पनि कति सम्म गिर्न पुग्दोरहेछ भन्ने कुरा अपत्यारिलो पाराबाट कथ्न पुगेको देखिन्छ । वास्तवमा भन्ने हो भने त्यति सम्म पुगेको अहिले नदेखिए पनि त्यही हाराहारी क्रियाकलाप विविध माध्यमबाट हुँदैन नभइरहेको चाहिँ भन्न सकिँदैन । यहाँ पनि उसको कल्पना पोखाईमा एउटा मानवीय आकृति भित्र दानवीय प्रवृत्ति हावीको डरलाग्दो छवि छताछुल्ल हुनपुगेको छ । यो छताछुल्लमा वाक्य वाक्यभित्र अर्थ माथि अर्थ पत्र पत्र स्वरुपमा तह तहहरु जम्न पुगेको छ । जसबाट कथ्यकारले आफ्नो मन मष्तिष्क तथ्यसम्म पु¥याउन कति कसरी खर्चेको छ भन्ने पनि उजगार हुन पुगेको देखिन्छ । उनकै विन्यासका अत्यासको नमूल्य फेरि पनि “उसको आँङ् पनि सिरिङ्ग भयो । ओहो ! राष्ट्र र जनताका विरुद्ध यति ठूलो षडयन्त्र ! वास्तवमा मातृशिशु सेवा नामको त्यो कार्यक्रमको भित्री उद्देश्य कम खतरनाक थिएन । ‘वानर सेना’ भित्र पनि बेग्लै प्रकारको एकमा अनेक सन्देश प्रवाहित रहेको पाइन्छ । पाँचौ आख्यान पुस्तककै नामाकरण अर्थात् विज्ञानको केदी शीर्षकीय कथा रहेको छ । विज्ञानको कैदीमा प्रस्तुतिकरण बेग्लै ढाँचा उजिल्याएका छन् स्रष्टा विजय चालिसेले आविष्कार बारे अघिसम्म बढी ढल्केका अनि आविष्कारकका कर्मबारे बढि चुहिएका लेखनी आविष्कारका वैज्ञानिकको दिनचर्या प्रतिसमेत कोमल भएर प्रतीक पात्रको नामनै आविष्कार जुराएका छन् । किन आँकलन गरुँ कथाको एकादेशबाटै निन्द्राबाट बिउँझिए पनि आविष्कारका आँखा निन्द्रालुनै थिए । अरु सबै काम कुरा कम्प्युटर र मिसिनहरुद्वारा पुरा हुन्थे । भोक, निन्द्रा र शरीरका अरु आवश्यकता भने तिनको नियन्त्रणमा थिएनन् त्यसैले राती निन्द्रा र नपुगेर उसका आँखा निन्याउरै देखिन्थे । इन्टरनेटमा आफ्ना पिता पुर्खाको चाखलाग्दो मात्र होइन, लोभलाग्दो इतिकहास हेर्दा हेर्दा रात छर्लङ्गै बितेको उसले पत्तै पाएन ................ पुर्खाको रोचक वर्णन सुन्न र हेर्न बाधा पर्छ भनेर उसले समय भयो अब सुत भनेर सम्झाउने मिसिन पनि जानी जानी बन्द गरेर राखेको थियो .................. । यी वाक्यहरु ओरालिनमा रमाए होलान् ओराल्नेले, पढ्नेले पढेपनि होलान् तर यी ओरालाई मात्र एकार्थतामा सीमित राख्नमिल्ने खालका छन् त ? हो यहाँ उकेल्न मन लाग्छ चाहे सुस्क थानिएको विज्ञान पृष्ठभूमिको साहित्य होस् वा नवरसले परिपूर्ण साहित्य गहिराईमा जति गहिरिएर प्रस्फुटित हुन्छ त्यति नै त्यो रसिलो भरिलो रहन्छ । अर्थात् गोता लगाउन दिनसक्ने सागरीय क्षमता तिनमा हुनुपर्दछ । विजय चालिसेमा गोताखोरका साधन चाहिँदो मात्रामा रहेको छ । शब्दको थुपार छ त, शब्दलाई ठाउँ अनुसार ठ्याक्क ठ्याक्क मिलाउने अनि तह तहमा उपयुक्त रंग चढाउने र रंगबाटै विविध आशय ओराल्ने कलाकारिता निहित छन् यसैले त उनका विज्ञान कथामा जिवन्तता मात्र होइन जीवतका बहुआयामिक छवि तरंगित भेटिइन्छ ।
“दिन ३०१० को कात्तिक महिनाको त्यो ओसिलो बिहानीले उसको कोठा भित्र कुनै असर पार्नसकेको थिएन । सिंगो प्रकृति मिसिनको माध्यमबाट विज्ञानको मुठ्ठीमा थियो .... प्रकृतिसँग सोझै सम्पर्क गर्न पाउनु स्वर्ग पाउनु सरह थियो ।” प्रत्येक कथालाई बेग्लै बेग्लै स्वादमा पस्कने चेष्टाको क्रममा विज्ञानको कैदी पनि रहेकै छ । अघिल्ला कथाहरुमा कुनै समयसिमा कोरिएका थिएनन् । यसमा कोरिएका छन् । एक प्रकारले हेर्दा यो कथा निबन्धात्मक आत्मकथाको रुपमा पनि हेर्न सकिन्छ । यहाँ पात्र उभ्याईएको छ आविष्कारको रुपमा । दोहो¥याई उही कुरा भन्नुको बाध्यता पनि यसैकारण छ की आत्मकथाको स्वरुप हुँदा हुँदै पनि आत्मतत्व नै ३०१० बाट अगाडि हैर्न पछाडि फर्कन चाहेर पनि नसक्ने बाध्यता आविष्कारलाई छ । यस बाध्यताका हरफहरु यस प्रकार कुँदिएका छन् – “...चारैतिर अग्ला अग्ला पहाडले घेरेको काठमाडौँ उपत्यका बिहानीपखको कमलो–पहेँलो घाम पोतिएर सुनौलो रङ्गमा रङ्गिएको थियो .... अरु दिशातिर अग्ला अग्ला गगनचुम्वी भवनहरुले केही नदेखिने भए पनि बौद्धनाथ, स्वयम्भूनाथ, पशुपतिनाथक्षेत्रभने केही खुला राखिएका थिए ..... विशला विशाल आकारका घरहरुको वस्ती उपत्यकाको दक्षिण–पूर्व र पूर्व–उत्तरतिर ढाकेर फैलिएका थिए .... घरकै छानामा उमारिएका कलमी बिरुवा र पूmल बाहेक प्राकृतिक अध्ययनका बोटविरुवा, वनस्पति र फलपूmलहरु देख्न नपाएको जुगै भइसकेको थियो । .... जे थिए ती सबै विज्ञान निर्मित नक्कली थिए ।”
कथा आफ्नो उद्देशयमा शब्दका जुन ओसिलोपनाबाट उठान हुँदै पिचिक्क मूल फुटाउँदै एउटा दह नै तैयार होइन्छ । त्यसैगरी कथाले गति पक्रेको देखिन्छ, जसमा आफ्नो माटोको पाटो, वातावरणजन्य स्वभाव लक्ष्य पूत्र्ति गर्दैगएको देखिन्छ । मनोविज्ञानका कोमलतम् लेउहरु उम्रिरहेको देखिन्छ, जलकुम्भिहरुको उमारहरु बताइएको छ, त्यो स्वभाविकताको रंग पनि क्रमश ः भरिँदै जान्छ यस्तै यस्तै रुप कथाले लिँदै गएको पाइन्छ । सम्पूर्ण प्राय ः प्राप्ति त छ चारैतिर त्यो प्राप्तिबाट तृप्ति छ त ? त्यो भौतिक प्राप्तिको सन्तुलन विहिनमा सन्तुष्टि कायम गर्नपुग्दछ त यही प्रश्नको जवाफ हर कथाले दिइरहेको छ । झट्ट हेर्दा कुनै कुनै कथा अधुरो अपुरो लाग्न सक्ने खालका पनि छन् तर वास्तविकता लाक्षागृहको माया जाल जस्तै जस्तै हुनपुगेको छ । यही विज्ञानको कैदी पनि यही बुँदागत स्वरुपमा पाइला बढाउँदै लक्ष्यको उक्लाईमा उक्लँदै गएको देखिन्छ । अरु बढी व्याख्यामा नगएर यस पक्षको दृष्टान्तलाई अरु अलिकति उजागर गर्ने हो भने यहाँ उपलब्धिका मन्थन अन्ततिर आएर यसरी गरिएको छ । “हाम्रा बाजे बराजुको पालामा कमारा–कमारी, दास–दासी र मेरो स्थितिमा ? उनीहरु आपूmजस्तै मानिसहरुको आदेश विना केही गर्न सक्दैनथे, ..... मैले नै बनाएको कम्प्युटरले मेरो मालिकको स्थान लिँदै छ । ..... यहाँ सम्भाव्यताको पहुँचमा पुगेर कथा टुङ्ग्याइएको छ ।
यसपछिको अर्को कथाको शीर्षक रहेको छ –प्रलयको तयारीमा” यो कथा पूर्व कथाहरु भन्दा फरक छ । प्रत्येक कथाको पृष्ठभूमि फरक नै रहेको छ तापनि ती कथाहरुको सम्भाव्यतालाई दृष्टिगोचर गर्ने हो भनेँ अलिक टाढा नै छ कि भन्ने भान पर्नसक्दछ तर यो वातावरणीय प्रभावको पृष्ठभूमिमा प्रस्तुत कथाको सम्भाव्यता नजिक मात्र नभई भोगाइका लाक्षणिक स्वरुप हामीले अँगाली सकेकै अवस्थामा अझ सन्निकट फेरोको आभास मिल्नपुग्दछ । कथा यसरी शुरु भएको छ –
“पृथ्वीमा हिमयुगको आगमन हुने नेपाली वैज्ञानिक केदारको भविष्यवाणीले सामान्य मानिस मा भयको लहर फैलाइदियो । उको लामो अध्ययनका परिणाम थियो– पृथ्वीमा बढ्दो प्रदूषण, रासायनिक प्रतिक्रिया, विकिरण र अन्य गतिविधिका कारण सूर्य र पृथ्वीको बीचको वातावरणमा नयाँ खालको एउटा पर्दा निर्माण भइरहेछ .... संसारका ठूलो वैज्ञानिकहरुले यो कुरामा विश्वास गरेनन् । उनीहरु उल्टै भन्दै थिए “पृथ्वी दिन प्रतिदिन गर्माउँदै गएको छ । यही क्रममा गर्माउँदै गयो भने हिमयुग होइन बरु सिङ्गै पृथ्वी तातेर आगोको गोला बन्न बेर छैन, आणविक बिस्फोट, हरितगृह प्रभाव, सवारीसाधनबाट निस्रित ताप, धुवाँधुलो तथा मानवीय चापका कारण भइरहेको वनजङ्गलको विनास आदिले शीत युग होइन, तापयुगको सम्भावना चाहिँ प्रवल छ ।” सानाको कुरा नसुन्ने प्रवृत्तिको विस्तार यहाँ पनि भयो, त्यसपछि पृथ्वीभित्रको गर्भगृहमा केदारको प्रवेशबाट कथा टुङ्ग्याइएको छ । यसबारे कथा अनुसार सबै कुरा खोल्न कथाले निषेध गर्न खोजेको देखिन्छ किनकि त्यसबारे पुरै कथासार भनिदिएमा पाठकका उत्कन्ठामा चोट पुग्ने लाक्षणिक स्वरुप अनुभूत आफैँ गरिँदो छ । यस कथामा पनि चालिसेले एउटा थप आयाम प्रदान गरेकै छन् यति चाहिँ भन्न मिल्दछ ।
त्यसपछि सातौँ कथाको रुपमा “सायद प्रेम मरेको छैन” शीर्षकको कथा कथिएको छ । कथाको शीर्षकबाटै कथाको अङ्ग पारदर्शी रहन पुगेता पनि यसका विषय वस्तुले एकातिर भौतिक सम्पूर्णताले पनि मानिस तृप्त रहन सक्दैन भन्ने कुरालाई नै अझ जोड दिएको नै छ त अर्को तर्फ विज्ञान मात्र नकारात्मकताका अँधेरो खाडलमा ल्याण्डड्रप गर्न हुने कुरा पनि होइन भन्ने कुरामा जोड दिइएको देखिन्छ । यो कथाको अर्को विशेषता के रहेको पाइन्छ भने उल्लेख्य कथा मध्ये सरल र स्पष्टता यस कथामा वेग्लै प्रकारले भित्रिएको छ । विज्ञान कथा भित्र मायाप्रीतिको प्रवेश मानवीय स्वभाविक गुण भएकोले यसलाई नकार्न नसकिने तथ्य यहाँ खुलाइएको छ । एक साता लामो विशेष यात्राबाट फर्के, रमेश उघ्राइदेखि शौचादिकृयासम्ममा आपूmले अरु केही गर्न नपर्ने गरी आफ्नो गृहप्रवेश हुन्छ । बेला विज्ञानले यतिसम्म पु¥याएको अवस्थाको थियो । संक्षेपमा भन्ने हो भने रोगबाट मुक्ति अंगप्रत्यारोपणदेखि अन्य ग्रह र आकाश गङ्गामा आगमनको युगमा प्रवेश सम्ममा पुगिसकेको थियो । रोवोट मानिस सादृष्य स्वरुपमा आइसकेका थिए । तर वर्तमान कस्सिदो छटपटिँदो पनि थियो । मानिसका यावत यान्त्रिकीकरण कारक तत्वले मानिसका मांसपेशी र अङ्ग प्रत्यङ्ग भने केही शिथिल बन्दै गइरहेको थियो यति सम्मकी साना समूहका भाषासम्म लोप हुन पुगिरहेका थिए । तर पनि मानिसको अन्तर सन्तुष्ट थिएन । रमेश पनि आज आफ्नो बालसखा शान्तिको सम्झना गरिरहेका थिए त्यसैलाई भेटाउन उनले अनेक यत्न गरे । सबैबाट निस्फल भएपछि विद्युतीय सम्पर्कको माध्यमबाट प्रयत्नमा लाग्न पुगे । त्यसमा सफल रहे ? शान्तीले रमेशलाई चिनिन् ? शान्तीको अवस्था के थियो त ? यावत् प्रश्नको जवाफ यस कथामा उनिएको छ । कथा अलिक लामो भएको प्रतित हुँन्छ । यहाँ भने तर फरक स्वाद भने यस कथाले दिएकै देखिन्छ ।
आठौँ कथा ‘सुपर अर्थ’ पृथ्वीबाहेक अरु ग्रहमा जीवको अस्तित्व माथि सोधकथा हो । यस सोधकथामा नेपाली वैज्ञानिकहरुले पृथ्वीबाट करिब ५०० प्रकाश वर्ष टाढा, पृथ्वी भन्दा १४ गुणा साना ग्रहमा जीवन अस्तित्व रहेको र त्यसबाट मित्रताको सन्देशसमेत प्राप्त गरेर बधाइ सन्देश आइरहेको देखाइएको छ । कथामा उही पाराको स्वादको विलगपना रहेको छ । तर यसमा ठोसिलोपन बढी नमिपन चाहिँ शुन्य प्राय रहेको देखिन्छ । अन्तिम कथा “प्रयोग÷प्रत्यारोपण” कथा रहेको छ यसलाई पनि एउटा व्यङ्गयात्मक राजनैतिक स्वार्थ पूत्र्तिका रंगमा रंगित कथाको रुपमा लिन सकिन्छ । नयाँ पुस्ताको मानिस तैयारीको परिकल्पना यस कथामा गरिएको छ । यो दोस्रो सम्वादात्मक कथा बनेर देखापरेको छ । यच्छा अनुसार सोचे जस्तो मानिस उत्पादन गर्न वैज्ञानिक सक्षम यस कथामा देखाइएको छ ।
श्रीमान अर्थात् नेतागण ? चाहन्छ जसको हात कुशल होस्, मस्तिष्क आज्ञाकारी अनि मुटु सम्वेदना, ममता र चेतना शुन्य जताको आकांक्षी रहेको हुन्छ, तयो आकांक्षाको पूर्ति वैज्ञानिकबाट हुन पुगिरहेको देखाइएको छ । समग्रमा कथा संग्रहले औपन्यासीक वातावरण अंगिकार गरेको देखिन्छ । यसमा उल्लेख्य पात्र परिचय भन्दा विज्ञान र मानवताका विविध स्वरुप नै पात्र परिचयका रुपमा प्रस्तुत छन् ।
कथाहरुमा अघि उल्लेख गरेझैँ होटलराँकीमा हत्या (जासुसी उपन्यास ?)को प्रभाव यसमा पाइन्छ । यसबाट फाइदा उठाइएको नै देखिन्छ । जसबाट पाठक घाटामा पर्नु भन्दा लाभ नै प्राप्त गर्न पुगेको देखिन्छ । तर पनि केही अप्ठ्यारा असजिला पात्रको नामकरण कतै कतै देखापर्दछ । कतै कतै बौद्धिकताका प्रसारणका लोभले छोटो मिठो भन्दा व्याख्यात्मकताले बढी ठाँउ लिएको आभाष मिलेता पनि समग्रमा मानवीय चेतनशिलता प्रति समर्पित सचेतनाले कथा संग्रह पठनीय संग्रहणिय एवं सम्मानयोग्य बन्न पुगेबाट यसका अँधेरो पक्ष विलिनै हुनपुगेको देखिन्छ । समग्रमा विजय चालिसे लेखनका बहुप्रतिभाशाली व्यक्तिका रुपमा यस विज्ञानको कैदीले उभ्याएको मान्न करै लाग्छ । सन्तुलित समाज नै आवश्यकताको धारमा समर्पित अठोटका विचार प्रवाह यस कथा संग्रह पनि प्रष्ट रुपमा उजेलिएका छन् ।
